مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ذك____ر شعي_ب در ت______ورات••• 84

(485)

ق_وم «ايك__ه» و اب__ر آتش ب__ار••• 84

ط__رز تبليغ__ات شعي__ب عليه السلام ••• 87شش پي___امب___ر بن_ى اس__رائي_ل••• 333

دع__ا و نف__ري_ن شعي__ب عليه السلام ••• 95

فص___ل س___وم

س__اي_ر چه_ره ه_اى ت_اريخ__ى عص___ر م__وس__ى••• 97

ه____ارون، ب____رادر م__وس__ى و پي_امب_رى او••• 97

آسيه، همسر فرعون _ چهره برجسته تاريخ زن••• 101

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

(486)

شه_ادت آسيه به دست فرعون••• 106

ق_ارون، دانشمن_د ثروتمندى كه به قعر زمين فرو رفت!••• 108

غ____________رور ق________ارون••• 111

ن____اب__ودى ق____________ارون••• 114

بلع_م ب_اع_ورا، دانشمن_دى گم__راه از بن_ى اس____رائيل••• 118

فص___ل چه___ارم

پ_ادش_اه_ى و پي_امب__رى داود عليه السلام ••• 123

ظه______ور داود در جن_گ ط__ال__وت ب___ا ج___ال__وت••• 123

فه__رس_ت مط_ال_ب

(487)

موض_وع صفح_ه

ارمياى نبى، شموئيل و طالوت••• 125

مسئله نفاق و جهاد، و تحليلى بر جنگ طالوت و جالوت••• 134

داود ج_______وان و مب______ارزه او ب____ا ج___ال____وت••• 139

س_رگ_ذش_ت داود در ق____رآن••• 144

ذك____ر خي__ر داود در ق___رآن••• 146

اخت__لاف نظ_____ر ق___رآن و ت__ورات درب_____اره داود••• 147

قض____اوت و داورى داود عليه السلام ••• 153

موضوع قضاوت داود در قرآن••• 156

فه__رس_ت مط_ال_ب

(488)

موض_وع صفح_ه

امتح_______________ان داود عليه السلام ••• 158

مفه__وم خ___لاف_ت داود عليه السلام در زمي______ن••• 162

در زبور داود چه نوشته بود؟••• 166

نعمت ه_اى اعط_ائ_ى ب__ه داود و سليم__ان••• 169

دعاى مشترك داود و سليم_ان••• 173

فص___ل پنج___م

سليم_ان نب__ى و سلطن_ت استثن___ائ______ى او••• 177

خلاصه سرگذشت و شخصيت سليمان عليه السلام ••• 177

(489)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

س_رگ_ذش_ت سليم_ان در ت__ورات••• 179

سليم__ان عليه السلام در اخب_ار و قصه ها••• 182

تاريخ پيامب_رى سليمان و عج_ايب سلطن_ت او••• 184

سليمان عليه السلام و علم منط_ق الطي__ر••• 186

ن_وع نعمت ه_اى اعط_ائ_ى ب_ه سليم_____ان عليه السلام ••• 191

امتح_ان سليم_ان و اع_طاى سلطن_ت ب_ى رقي_ب••• 194

سليمان، بهترين بنده خدا، و ماجراى رژه اسبان••• 198

(490)

تركيب لشكريان حضرت سليم_ان••• 200

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

سليمان عليه السلام در دشت مورچگ___ان••• 201

دعاى سليمان در وادى م_ورچگ_ان••• 203

م_____ادر حض_____رت سليم____ان••• 206

تحليلى ب__ر دع_ا

و درخ_واست حضرت سليمان••• 207

وضعي_ت جن در دوره سلطنت حضرت سليمان••• 210

ه__اروت و م_اروت، و رواج سح__ر در يه____ود••• 212

(491)

انتساب دروغين سحر و ساحرى به سليمان عليه السلام ••• 218

م___اج_راى م____رگ سليم__ان عليه السلام ••• 220

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فص___ل شش___م

سليم__ان و ملك_____ه سب__________اء••• 223

داستان هدهد و خبر شهر سب_اء••• 223

فرستادگ_ان ملك_ه سب_اء در درب_ار سليم_ان عليه السلام ••• 229

چگونگى آوردن تخت ملكه سباء••• 231

(492)

آورنده تخت ملك_ه سب_اء چ_ه ني_روئى داش__ت؟••• 233

حض___ور ملك__ه سب__اء در درب_ار سليم_ان عليه السلام ••• 238

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فص___ل هفت___م

شه______ر سب___اء و سي____ل ع____رم••• 243

سرگ_ذش_ت م____ردم شه_ر سب_اء••• 243

س____رازي____ر ش_دن سي_ل ع_رم••• 245

(493)

داستان قريه هاى پربركت هم جوار••• 246

عل__ل ن_اب__ودى شه____ر سب___اء••• 252

فص___ل هشت___م

ذى الق_______________رني______________ن••• 255

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ت__اري___خ ذى الق___رني____ن در ق_____رآن••• 255

ذى الق_رني_ن، و چگ_ونگ_ى دري_افت وح_ى••• 258

ذى القرنين و مردم ديار چشمه گل آل____ود••• 259

(494)

ح_رك_ت ذى الق_رني_ن ب_ه س_وى مش__رق••• 261

س_اختن سد در ب_راب_ر ي_أجوج و مأجوج••• 263

مصالح س_د و نحوه سدسازى ذى القرنين••• 264

ذى القرنين در قرآن، و سفرهاى سه گانه او••• 267

تاريخ__ى ب_ودن اس__م ذى القرني_ن••• 269

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

مق____ام و من_زل___ت ذى الق___رني__ن••• 270

ذى القرنين،صاحب خيردنياو آخرت••• 270

(495)

مشخص____ات س___د و مح_____ل آن••• 271

ذى القرنين در ت_ورات و كتاب ه_اى ت_اري_خ••• 272

مح__ل س_د ذى الق__رني_ن، و دي____وار چي_ن••• 278

محل سدّ ذى القرني_ن، و س__دّ ب_اب الاب_واب••• 280

محل سدّ ذى القرنين، و سدّ فريدون پيشدادى••• 281

اسكن_در مق_دون_ى ي_ا اسكن_در ذى الق_رنين••• 282

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ذى الق____رني___ن، ع___رب يمن____ى••• 289

(496)

خض________ر و ذى الق_____رني____ن••• 292

ت__اري_خ ذى الق_رنين ن__زد يه___ود••• 296

ك_____وروش ي__ا ذى الق_____رني___ن••• 297

ايم_____ان ك___وروش ب___ه خ____دا••• 299

فض___اي__ل نفس__ان__ى ك__وروش••• 301

وجه تسميه كوروش به ذى القرنين••• 303

سفر كوروش به شرق و غرب دنيا••• 304

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

(497)

سف__ر كوروش به ش__رق عالم••• 305

س____دس___ازى ك______وروش••• 305

بحث تاريخى و تحليلى در شناخت يأجوج و مأجوج•••

309

حمل___ه ي_أج_وج و م_أج_وج، ع__لامت_ى از قي___امت••• 316

فص___ل نه___م

الي______اس پي____امب________ر عليه السلام ••• 319

ذك__رالياس پيامب__ر در ق__رآن••• 319

الياس عليه السلام در روايات اسلامى••• 320

فه__رس_ت مط_ال_ب

(498)

موض_وع صفح_ه

الي_اس، پي_امب_رى م__رس___ل••• 328

فص___ل ده___م

شش پي___امب___ر بن_ى اس__رائي_ل••• 333

يسع پيامبر، و ذكر او در قرآن••• 333

ذكر ذاالكف_ل پي_امب_ر در ق_رآن••• 336

حزقيل پيامبر، و مردگانى كه زنده ش_دند••• 338

عُ______زي__ز، و ارمي__اى نب_ى••• 340

اسماعيل، ص_ادق ال_وع_د و رس_ول نب_ى••• 346

فه__رس_ت مط_ال_ب

(499)

موض_وع صفح_ه

فص___ل يازده___م

ايوب پيامب__ر عليه السلام ••• 349

محن__ت و گ_رفت_ارى، و صب_ر اي_وب عليه السلام ••• 349

مفهوم تأثير شيطان در بيمارى ايوب عليه السلام ••• 352

بهبودى ايوب••• 355

م_اج__راى همس____ر وف___ادار اي_____وب••• 356

س_رگذشت اي_وب در ق_رآن و در رواي_ات••• 357

ماجراى سوگند ايوب و تع_زير همس_رش••• 361

(500)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

دع_اى اي_وب ب_راى ره_ائ_ى از بيم_ارى و فق____ر••• 363

فص___ل دوازده___م

ي_____ون__س پي______امب_______ر عليه السلام ••• 365

س_رگذشت ي_ونس عليه السلام در قرآن••• 365

شرح تحليلى از توقف عذاب قوم يونس و فرار او••• 369

تاريخ يونس در تورات و انجيل••• 372

ثناى يونس عليه السلام در ق_رآن مجيد••• 380

(501)

ي____ون_س در شك_م م_اه_ى، و ش_رح تسبي_ح او••• 381

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

معن_اى تسبي__ح ي___ونس و دلي_ل نج_____ات او••• 382

وضع يونس پس از بي_رون آم_دن از شكم م_اهى••• 386

اع____زام مج__دد ي_ونس ب___ه عن__وان رس___ول••• 387

چگ____ونگ__ى دف_ع ع__ذاب از ق__وم ي_ون_س عليه السلام ••• 388

بلاى ولايت !••• 389

ش_رح قه_ر و ف__رار ي_ون___س از ق____وم خ___ود••• 390

(502)

تف___اوت بين دو پيامب___ر، يونس و ابراهي_م عليه السلام ••• 393

ش____رح و تحلي____ل دع____اى ي_ون______س عليه السلام ••• 394

نجات استثنائى ق__وم ي_ونس از ع___ذاب اله___ى••• 400

سَيِّدَةِ نِساءِ الْعالَمينَ وَ اِلى سَيِّدَىْ

شَبابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ، السِبْطَيْنِ، الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ اِلَى الاَْئِمَّةِ التِّسْعَةِ

الْمَعْصُومينَ الْمُكَرَّمينَ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ لاسِيَّما بَقِيَّ___ةِ اللّهِ فِى الاَْرَضينَ وَ وارِثِ عُلُومِ

الاَْنْبِياءِ وَ الْمُرْسَلينَ، الْمُعَدِّ لِقَطْعِ دابِرِالظَّلَمَةِ وَ الْمُدَّخِرِ لاِِحْياءِ الْفَرائِضِ وَ مَعالِمِ الدّينِ ،

الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صاحِبِ الْعَصْرِ وَ الزَّمانِ عَجَّلَ اللّهُ تَعالى فَرَجَهُ الشَّريفَ فَيا مُعِزَّ

الاَْوْلِياءِوَيامُذِلَ الاَْعْداءِاَيُّهَاالسَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَيْنَ الاَْرْضِ وَالسَّماءِقَدْمَسَّنا

(4)

وَ اَهْلَنَا الضُّ___رَّ فى غَيْبَتِ___كَ وَ فِراقِ___كَ وَ جِئْن_ا بِبِضاعَ_ةٍ

مُزْجاةٍ مِنْ وِلائِكَ وَ مَحَبَّتِكَ فَاَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ مِنْ مَنِّكَ وَ

فَضْلِكَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيْنا بِنَظْرَةِ رَحْمَةٍ مِنْكَ

اِنّا نَريكَ مِنَ الْمُحْسِنينَ

رهبرى 1/2/1388

(6)

قرآن پژوه ايشان گرديده است. اميدوارم همچن__ان از توفيق__ات و تأيي__دات اله_ى برخ__وردار باشند.

سيدعلى اصغر دستغيب

28/9/86

(10)

به گفته شهيد آية اللّه مطهرى (ره) «بهترين تفسيرى است كه در ميان

(12) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

شيعه و سنى از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است». «الميزان» يكى از بزرگ ترين آثار علمى علامه طباطبائى (ره)، و از مهم ترين تفاسير جهان اسلام و به حق در نوع خود كم نظير و مايه مباهات و افتخار شيعه است. پس از تفسير تبيان شيخ طوسى (م 460 ه) و مجمع البيان شيخ طبرسى (م 548 ه) بزرگ ترين و جامع ترين تفسير شيعى و از نظر قوّت علمى و مطلوبيت روش تفسيرى، بى نظير است. ويژگى مهم اين تفسير به كارگيرى تفسير قرآن به قرآن و روش عقل__ى و است__دلالى اس__ت. اي__ن روش در ك__ار مفسّ__ر تنها در كنار هم گذاشتن آيات براى درك معناى واژه خلاصه نمى شود، بلكه موضوعات مشابه و مشت__رك در سوره هاى مختلف را كنار يكديگر قرار مى دهد، تحليل و مقايسه مى كند و براى درك پيام آيه به شيوه تدبّرى و اجتهادى ت_وسل مى جويد.

يكى از ابعاد چشمگير الميزان، جامعه گرايى تفسير است. بى گمان اين خصيصه از

مقدمه ناشر (13)

انديشه و گرايش هاى اجتماعى علامه طباطبائى (ره) برخاسته است و لذا به مباحثى چون حكومت، آزادى، عدالت اجتماعى، نظم اجتماعى، مشكلات امّت اسلامى، علل عقب ماندگى مسلمانان، حقوق زن و پاسخ به شبهات ماركسيسم و ده ها موضوع روز، روى آورده و به طورعمي_ق مورد بحث و بررسى قرارداده است.

شيوه مرحوم علاّمه به اين شرح است كه در آغاز، چندآيه از يك سوره را مى آورد و آيه، آيه، نكات لُغوى و بيانى آن را شرح مى دهد و پس از آن، تحت عنوان بيان آيات كه شامل مباحث موضوعى است به تشريح آن مى پردازد.

ول__ى مت__أسف__انه

ق__در و ارزش اين تفسير در ميان نسل جوان ناشناخته مانده است و بنده در جلسات ف__راوان__ى كه با دانشج_ويان يا دانش آموزان داشته ام همواره نياز فراوان آنها را به اين تفسير دري__افت__ه ام و به همين دليل نسبت به همكارى با جن__اب آق__اى

(14) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

سيدمهدى امي__ن اق__دام نم______وده ام.

امي__دوارم اي___ن قبي__ل ت__لاش ه__اى ق__رآن__ى م__ا و شم__ا ب__راى روزى ذخي__ره ش__ود ك__ه ب__ه ج__ز اعم__ال و ني__ات خ_الص_انه، هي_چ چي_ز ديگ_رى ك_ارس_از نخواهد بود.

دكتر محمد بيستونى

رئيس مؤسسه قرآنى تفسير جوان

تهران _ تابستان 1388

مقدمه ناشر (15)

بالغ گرديد.

از لح__اظ زم__انى: كار انتخاب مطالب و فيش بردارى و تلخيص و نگارش، از

مقدمه مؤلف (17)

اواخ__ر س__ال 1357 ش__روع و ح__دود 30 س__ال دوام داشت__ه، و با توفيق الهى در ليالى مب__اركه قدر سال 1385پايان پذيرفت__ه و آم__اده چ__اپ و نش__ر گ_ردي_ده است.

ه__دف از تهيه اين مجموع__ه و نوع طبقه بندى مطالب در آن، تسهيل مراجعه به شرح و تفسير آيات و معارف قرآن شريف، از جانب علاقمندان علوم قرآنى، مخصوصا محققين جوان است كه بتوانند اطلاعات خود را از طريق بيان مفسرى بزرگ چون علامه فقيد آية اللّه طباطبايى دريافت كنند، و براى هر سؤال پاسخى مشخص و روش__ن داشت___ه باشن__د.

سال هاى طولانى، مطالب متعدد و متنوع درباره مفاهيم قرآن شريف مى آموختيم اما وقتى در مقابل يك سؤال درباره معارف و شرايع دين مان قرار مى گرفتيم، يك جواب مدون و مشخص نداشتيم بلكه به اندازه مطالب متعدد و متنوعى كه شنيده بوديم بايد

(18) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

جواب مى داديم. زمانى كه تفسير الميزان علامه طباطبايى، قدس اللّه سرّه الشريف، ترجمه شد و در دسترس جامعه مسلمان ايرانى قرار گرفت، اين مشكل حل شد و جوابى را كه لازم بود مى توانستيم از متن خود قرآن، با تفسير روشن و قابل اعتمادِ فردى كه به اسرار مكنون دست يافته بود، بدهيم. اما آنچه مشكل مى نمود گشتن و پيدا كردن آن جواب از لابلاى چهل (يا بيست) جلد ترجمه فارسى اين تفسير گرانمايه بود. لذا اين ضرورت احساس شد كه مطالب به صورت موضوعى طبقه بندى و خلاصه شود و در قالب يك دائرة المع__ارف در دست__رس همه دين دوستان قرارگيرد. اين همان انگيزه اى ب_ود ك_ه م_وجب

تهيه اين مجل__دات گ__رديد.

بديهى است اين مجلدات شامل تمامى جزئيات سوره ها و آيات الهى قرآن نمى شود، بلكه سعى شده مطالبى انتخاب شود كه در تفسير آيات و مفاهيم قرآنى، علامه بزرگوار به شرح و بسط و تفهيم مطلب پرداخته است.

مقدمه مؤلف (19)

اص__ول اي__ن مط__ال__ب ب_ا ت__وضي__ح و تفصي__ل در «تفسير الميزان» موجود است كه خ__وانن__ده مى ت__واند براى پى گيرى آن ها به خود الميزان مراجعه نمايد. براى اين منظور مستند هر مطلب با ذك__ر شماره مجلد و شماره صفحه مربوطه و آيه مورد استن__اد در هر مطل__ب قيد گ__ردي__ده است.

ذكراين نكته لازم است كه چون ترجمه تفسيرالميزان به صورت دومجموعه 20 جلدى و 40جلدى منتشرشده بهتراست درصورت نيازبه مراجعه به ترجمه الميزان، بر اساس ترتيب عددى آيات قرآن به سراغ جلد موردنظر خود، صرف نظراز تعداد مجلدات برويد.

و مقدر بود كه كار نشر چنين مجموعه آسمانى در مؤسسه اى انجام گيرد كه با ه__دف نش__ر مع__ارف ق__رآن ش__ري_ف، به صورت تفسير، مختص نسل جوان،

(20) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

تأسيس شده باشد، و استاد مسلّم، جن__اب آق_اى دكت_ر محم__د بيستونى، اصلاح و تنقي__ح و نظ__ارت هم__ه ج__انب_ه بر اين مجم__وعه ق_رآنى شريف را به عه__ده گي__رد.

مؤسسه قرآنى تفسير جوان با ابتكار و سليقه نوين، و به منظور تسهيل در رساندن پيام آسمانى قرآن مجيد به نسل جوان، مطالب قرآنى را به صورت كتاب هايى در قطع جيب__ى منتش__ر مى كن__د. اي__ن ابتك__ار در نش__ر همي__ن مجل__دات ني__ز به كار رفته، ت__ا مط__الع__ه آن در ه__ر ش__راي__ط زم__ان__ى و مك__انى، براى ج__وانان مشتاق فرهنگ الهى قرآن شريف، ساده و آسان گردد...

و ما همه بندگانى هستيم هر يك حامل وظيفه تعيين شده از

جانب دوست، و آنچه انج__ام ش__ده و مى ش_ود، همه از جانب اوست !

و صلوات خدا بر محمّد مصطفى صلى الله عليه و آله و خاندان جليلش باد كه نخستين حاملان اين

مقدمه مؤلف (21)

وظيفه الهى بودند، و بر علامه فقيد آية اللّه طباطبايى و اجداد او، و بر همه وظيفه داران اين مجموعه شريف و آباء و اجدادشان باد، كه مسلمان شايسته اى بودند و ما را نيز در مسي__ر شن__اخت اس_لام واقعى پرورش دادن_د!

ليله قدر سال 1385

سيد مهدى حبيبى امين

(22) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

اين كه از مجمع البحرين گذشتند و چون بار ديگر خسته شدند موسى به او گفت غذايمان را بيار كه در اين سفر سخت كوفته شده ايم!

در آن جا رفيق موسى به ياد ماهى و آن چه از داستان آن ديده بود افتاد و در پاسخش گفت:

(24) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

- آن جا كه روى تخته سنگ نشسته بوديم ماهى را ديدم كه زنده شد و به دريا افت_اد و شن__ا ك__رد و ناپدي_د ش__د، و من خواست__م كه به تو بگوي__م ولى شيطان از ي__ادم برد، (و يا ماهى را فراموش كردم، پس به دريا افتاد و فرو رفت.)

م______وس_______ى گف____ت:

- اين همان است كه ما در طلبش بوديم، و آن تخته سنگ همان نشانى ماست، پس بايد ب_دان ج_ا ب_رگ_ردي_م!

و بى درنگ از همان راه كه آمده بودند برگشتند، و بنده اى از بندگان خدا را كه خدا رحمتى از ن_احي_ه خ_ودش و علمى ل_دنى ب_ه او داده ب_ود، بيافتند.

موسى عليه السلام خود را بر او عرضه كرد و درخواست نمود تا او را متابعت كند و او چيزى از علم و رشدى كه خدايش ارزانى داشته به وى تعليم دهد.

داستان موسى و خضر در قرآن (25)

آن م__رد ع___ال___م گف__ت:

- تو نمى توانى با من باشى و آن چه از من و كارهايم مشاهده كنى تحمل نمائى! چون تأويل و حقيقت معناى كارهايم را نمى دانى، و چگونه تحمل توانى كرد بر چيزى كه احاطه علمى بدان ن_دارى؟

موسى عليه السلام قول داد كه هر چه ديد صبر كند و انشاء اللّه در هيچ امرى نافرمانى اش نكند. عالم بنا گذاشت كه خواهش او را بپذيرد، و آن گاه

گفت:

- پس اگر مرا پيروى كردى بايد كه از من از هيچ چيزى سؤال نكنى تا خودم درب__اره آن چ_ه م_ى كن_م آغ_از ب__ه ت_وضي_ح و ش___رح كن_م!

موسى عليه السلام و آن عالم حركت كردند تا بر يك كشتى سوار شدند كه در آن جمعى ديگر نيز سوار بودند، موسى نسبت به كارهاى آن عالم خالى الذهن بود، در چنين حالى

(26) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

عالم كشتى را سوراخ كرد، سوراخى كه با وجود آن كشتى ايمن از غرق نبود. موسى آن چنان تعجب كرد كه عهدى را كه با او بسته بود فراموش كرد و زبان به اعتراض گش_ود:

- چه مى كنى؟ مى خواهى اهل كشتى را غرق كنى؟ عجب كار بزرگ و خطرناكى كردى !

ع_ال_م ب_ا خ_ون س__ردى ج____واب داد:

- نگفتم تو صب_ر بامن بودن را ندارى؟

م__وس__ى عليه السلام ب__ه خ__ود آم__د و از س___ر ع___ذرخ___واه_ى گفت:

- من آن وعده اى را كه به تو داده بودم فراموش كردم. اينك مرا بدان چه از سر فراموشى مرتكب شده ام مؤاخذه نفرما، و درباره ام سخت گيرى مكن !

داستان موسى و خضر در قرآن (27)

سپ__س از كشتى پياده شدند و به راه افتادند و در بين راه به پسرى برخورد نمودن_د، عال__م آن ك__ودك را بكش__ت، و ب__از اختي__ار از دس__ت موس__ى در رف__ت و ب_ر او تغي__ر ك__رد و از در انك__ار گف___ت:

_ اين چ_ه ك_ارى ب_ود ك_ه ك_ردى؟ ك_ودك بى گن_اهى را ك_ه خ_ود جن_ايتى م_رتكب نش_ده و خ_ونى نريخته ب_ى جهت كشتى؟ راستى چ_ه كار ب_دى ك_ردى!

ع___ال__م ب____راى ب_____ار دوم گف___ت:

- نگفت_م ت_و نمى ت_وان_ى در مص_احبت م_ن خ_ود را كنت_رل كن_ى؟

اين بار ديگر موسى عليه السلام عذرى نداشت كه بياورد تا با آن عذر از مفارقت آن عالم جلوگيرى كند و از سوى ديگر هيچ دلش رضا نمى داد كه از وى جدا شود به ناچار اجازه خواست تا به طور موقت با او باشد، بدين معنى كه مادامى كه از او سؤالى نكرده با او

(28) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

باشد و همين كه سؤال سوم را كرد مدت مصاحبتش پايان يافته تلقى شود. موسى درخواست خود را بدين بيان ادا نمود:

- اگر از اين به بعد از تو سؤالى كردم ديگر عذرى نداشته باشم!

عالم قبول كرد و باز به راه خود ادامه دادند تا به قريه اى رسيدند، و چون گرسنگى ب_ه منته_ا درج_ه رسي_ده ب_ود از اه_ل ق_ري_ه طعامى خواستن_د و ايش_ان از پ_ذي_رفتن اي_ن دو مهم__ان س__ر ب__از زدن_____د.

در همين ميان ديوار خرابى را ديدند كه در شرف فرو ريختن بود، به طورى كه مردم از ن_زديك ش_دن ب_ه آن پرهيز مى كردند، پس آن ديوار را به پا كرد.

موس_ى گف__ت:

- چرا در برابر عملت م_زدى نگ_رفتى ت_ا ب_ا آن س_د ج_وعى بكنيم؟

داستان موسى و خضر در قرآن (29)

اين ها از ما پذيرائى نكردند، و ما الان به آن دستمزد محتاج بوديم!

مرد عالم گفت :

- اينك فراق من و تو فرا رسيده است تأويل آن چه كردم برايت مى گويم و از تو ج___دا مى ش_____وم!

- اما، آن كشتى كه ديدى سوراخش كردم مال عده اى مسكينى بود كه با آن در دريا كار مى كردند و هزينه زندگى خود را به دست مى آوردند، و چون پادشاهى از آن سوى دريا

كشتى ها را جمع مى كرد، و بيگارى مى گرفت، من آن را سوراخ كردم تا وقتى او پس از چند لحظه كه مى رسد كشتى را معيوب ببيند و از بيگارى گرفتن آن صرف نظر كند.

- اما، آن پسر كه كشتم خودش كافر و پدر و مادرش مؤمن بودند، اگر او زنده

(30) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

مى ماند با كفر و طغيانش پدر و مادر را هم منحرف مى كرد، رحمت خدا شامل حال آن دو بود، و به همين جهت مرا دستور داد تا او را بكشتم، تا خدا به جاى او به آن دو فرزند بهترى ده_د، ف_رزن_دى ص_الح ت_ر و ب_ه خ_ويشان خود مهربان تر، و بدين جهت او را كشت______م!

_ و اما، ديوارى كه ساختم؟ آن دي__وار مال دو فرزن__د يتيم از اهل اين شهر بود و در زير آن گنجى از آن دو نهفته بود، و چون پدر آن دو مردى صالح بود ب_ه خ_اطر صلاح پدر رحم__ت خدا شام_ل ح__ال آن دو ش__د و مرا امر فرمود تا دي__وار را بسازم به ط_ورى كه تا دوران بلوغ آن دو استوار بماند و گن_ج محفوظ باش__د تا آن را استخراج كنن__د، چه اگر اي__ن كار را نمى ك__ردم گنج بي__رون مى افت__اد و م__ردم آن را مى بردند!

آن گ_____اه گف__ت:

داستان موسى و خضر در قرآن (31)

- من آن چه كردم از ناحيه خود نكردم بلكه به امر خدا بود و تأويلش هم همان بود كه برايت گفت__م:

اين بگفت ، و از موسى جدا شد. (1)

داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

در اين آيات داستان موسى عليه السلام و برخوردش را در مجمع البحرين با آن عالِمى كه تأويل حوادث مى دانست، براى رسول خدا صلى الله عليه و آله تذكر مى دهد، و اين چهارمين تذكرى است كه در اين سوره، پس از امر آن جناب به صبر در تبليغ رسالت، تذكار داده مى شود، تا هم سرمشقى باشد براى استقامت در تبليغ و هم تسليتى باشد در مقابل اعراض مردم از ذكر خدا و اقبالشان به دنيا، و هم بيانى باشد در اين كه زينت دنياى زودگذر كه اينان بدان مشغول شده اند متاعى است كه رونق آن تا روزى معين است، پس رسول گرامى اش از ديدن تمتعات آنان به زندگى و بهره مندى شان به آن چه كه اشتهاء كنند دچار ناراحتى نشود، چون در ماوراء اين ظاهر يك باطن است و درمافوق تسلط آنان بر مشتهيات سلطنتى الهى قرار دارد.

پس ظاهرا يادآورى داستان موسى و عالِم براى اشاره به اين است كه اين حوادث و

حقايقى از ديدار موسى و خضر (ع) (33)

وقايعى هم كه بر وفق مراد اهل دنيا جريان مى يابد، تأويلى دارد كه به زودى برايشان روشن خواهد شد، و آن وقتى است كه مقدر الهى به نهايت اجل خود برسد و خدا اذن دهد تا از خواب غفلت چندين ساله بيدار شوند، و براى يك نشئه ديگرى غير نشئه دنيا مبع_وث گ_ردن_د. در آن روز ت_أوي_ل ح_وادث ام_روز روش_ن م_ى ش_ود، آن وقت همان ها ك_ه گفت_ار انبي_اء را ب_ه هيچ نمى گرفتند، مى گويند:

عجب! رس___ولان پ___روردگ___ار سخن ح_ق م_ى گفتن___د و م___ا قب__ول نم_ى ك_ردي_م!

اين موسى كه در اين داستان اسم برده شده همان موسى بن عمران عليه السلام

رسول معظم خداى تعالى است كه بنا به روايات وارده از طرق شيعه و سنى يكى از انبياء اولوالعزم و صاحب شريعت است. بعضى گفته اند كه اين موسى غير موسى بن عمران بلكه يكى از نواده هاى يوسف عليه السلام است، و اسمش موسى فرزند ميشا فرزند يوسف

(34) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

است كه خود از انبياء بنى اسرائيل بوده است، ولى اين احتمال را قرآن كريم رد مى كند زيرا قرآن در حدود 130 جا يا بيشتر نام حضرت موسى را برده ودر همه آن ها مقص_ودش موسى بن عمران عليه السلام بوده است، و اگر غير او بود بايد قرينه اى ذكر مى شد.

بعضى ديگر گفته اند كه داستانى است فرضى و تخيلى كه براى افاده اين غرض تصوير شده است كه كمال معرفت آدمى را به سرچشمه حيات رسانيده و از آب زندگى سيرابش مى كند و در نتيجه حياتى ابدى مى يابد كه دنبالش مرگ نيست و سعادتى س_رم_دى ب_ه دست م_ى آورد ك_ه م_اف_وقش هيچ سعادت_ى نيست.

با توجه به اين كه هيچ خبرى از قضيه چشمه حيات در ظاهر كتاب الهى نيست نمى توان چنين موضوعى را به تقدير گرفت، جز گفته بعضى از مفسرين و قصه سرايان از اهل تاريخ مأخذى اصيل و قرآنى ندارد كه بتوان بدان استناد جست، و وجدان حسى

حقايقى از ديدار موسى و خضر (ع) (35)

هم آن را تأييد نك_رده است، و در هي_چ ن_احي_ه از ن_واح_ى ك_ره زمي_ن نيز چنين چشم_ه اى يافت نشده است.

درباره آن جوانى كه همراه موسى عليه السلام بوده برخى گفته اند وصى او «يوشع بن نون» بوده است، و اين معنا را روايت هم تأييد مى كند، و

بعضى گفته اند:

از اين جهت «فَتى» ناميده شده كه همواره در سفر و حضر همراه او بوده است، وى از اين جهت بوده كه همواره او را خدمت مى كرده است.

و ام_ا آن عالم__ى ك_ه موس_ى عليه السلام دي__دارش كرد و خداى تعال__ى بدون ذك__ر نام__ش به وص__ف جميل___ش ست__وده، و ف__رم__وده:

«بنده اى از بن_دگ_ان م_ا را يافتند كه از جانب خويش رحمتى بدو داده بوديم و از ن__زد خوي_ش دانش__ى به او آموخت__ه بوديم!»

(36) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

اسمش به طورى كه در روايات آمده «خضر» يكى از انبياء معاصر موسى عليه السلام بوده است، و در بعضى ديگر آمده كه خداخضر را عمر طولانى داده و تا امروز هم زنده است.

و اين مقدار از مطالب درباره خضر عيبى ندارد و قابل قبول هم هست زيرا عقل يا دليل نقلى قطعى برخلافش نيست، ولكن به اين مقال اكتفا نكرده اند و درباره شخصيت او در ميان مردم حرف هاى طولانى در تفاسير مطول آمده و قصه ها و حكايات درباره اشخاصى كه او را ديده اند نقل شده كه روايات راجع به آن از اساطير قبل از اسلام و مط__ال__ب جعل__ى و دروغين است. (1)

و يا بريان شده بود و آن را با خود برداشته بودند كه در بين راه غذايشان باشد، نه اين كه ماهى زنده اى

(40) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

بوده است ولكن همين ماهى بريان شده در آن منزل كه فرود آمدند زنده شد و به دريا گريخت، و جوان همراه موسى نيز زنده شدن آن و شنا كردنش را در آب دريا ديده بود، چي_زى كه هست ي_ادش رفته ب_ود كه به موسى بگويد، و موسى هم فراموش كرده بود كه از او بپ_رسد ك_ه م_اهى كجاست؟

و بنابراين كه فرموده: «هر دو ماهى را فراموش كردند،» معنايش اين مى شود كه موسى فراموش كرد كه ماهى در خورجين است و رفيقش هم فراموش كرد كه به وى بگويد ماهى زنده شد و به دريا افتاد.

البته اين معنى را مفسرين نيز كرد كرده اند ولى بايد دانست كه آيات مورد بحث صريح نيست در اين كه ماهى مزبور بعد از مردن زنده شده باشد، بلكه تنها از ظاهر آيه و كلام رفيق موسى اين معنى استفاده مى شود كه ماهى را روى سنگى كه لب دريا بود

ماهى فراموش شده - علامت شناخت خضر (41)

گذاشته بودند و به دريا افتاده بود و يا موج دريا آن را به طرف خود كشيده بوده است، و در اعماق دريا فرو رفته و ناپديد شده است. و اين معنا را روايات تأييد مى كند چه در آن ها آمده است كه قضيه گم شدن ماهى علامت ديدار با خضر بوده ن_ه زن_ده ش__دن آن - و خ__دا داناتر است!

از بيان موسى عليه السلام كه به جوان همراه خود

گفت - تا چاشت شان را كه عبارت بود از همان ماهى، بياورد زيرا اينك ازمسافرت خود خسته شده و به تجديدقوا نيازمند است - چني_ن مشخ_ص مى ش_ود ك_ه اي_ن زم_ان، وق_ت چ_اش_ت يعنى اواي_ل روز بوده است.

است از ناحيه خدا به خلقش، لكن بعضى از آن ها در رحمت بودنش اسباب كونى واسطه است، مانند نعمت هاى مادى و ظاهرى، و برخى از آن ه__ا ب__دون واسطه رحم__ت است، م_انن_د نعمت ه_اى ب_اطنى از قبي__ل نب_وت و ولاي__ت و شعبه ه_ا و مقامات آن.

از اين كه رحمت را مقيد به «عِنْدَنا» كرد، مى فهماند كه كسى ديگر غير خدا در آن رحمت دخالتى ندارد ،و فهميده مى شود كه منظور از رحمت نام برده همان رحمت قسم دوم يعنى نعمت هاى باطنى است.

از اسبابش نفى كرده و سبب را هم با نفى سبب آن! و لذا مى بينيم در هنگ_ام_ى ك_ه آن ع_ال_م معن_ا و ت_أويل ك_اره_ائى را ك_ه انج_ام داده، بي_ان ك_رد موسى تغي_رى نك__رد بلك_ه در دي_دن آن ك_رده ه_ا تغي_ر ك_رد، و وقتى ب_رايش معن_ى ك_رد،

(48) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ق_انع ش_د. آرى عل__م حكم_ى دارد و مظ_اه__ر عل_م حكم__ى ديگ___ر!

نظير اين تفاوت كه در علم و در مظاهر علم رخ داده، داستان خود موسى عليه السلام است درقضيه گوساله پرستى قوم او، زيرا خداى تعالى در ميقات به او خبر داد كه قوم تو بعد از آمدنت گوساله پرست شده اند، با اين كه خدا از همه راست گوتر است ولى مى بينيم كه موسى از شنيدن موضوع عصبانى نشد، ولى وقتى به ميان قوم آمد و مظاهر آن علمى را كه در ميق__ات به دس_ت آورده بود با چشم خود مشاهده ك__رد، پر از خشم و غيظ شد و ال__واح را ان_داخ_ت و م__وى س__ر ب__رادر را گ__رف_ت و كشي_د.

«وَ كَيْفَ تَصْبِرُ عَلى ما لَمْ تُحِطْ بِه خُبْ__را؟» (68 / كهف)

«چگونه در مورد چيزى كه از راز آن واق_ف نيستى شكيبائ_ى م_ى كن___ى؟»

در اي_ن آي_ه خب_ر ب_ه معن_اى عل_م اس_ت و عل_م ه_م ب_ه معن_اى تشخي_ص و تميي_ز

چگونه موسى درخواست علم مى كند؟ (49)

اس_ت و معناى آن اين است كه خبر و اطلاع تو به اين روش و طريقه، احاطه پيدا نمى كند.

مى كنم و تو را مخالفت و عصيان نمى كنم، ولى وعده خود را مقيد به مشيت الهى كرد تا اگر تخلف نمود دروغ نگفت___ه ب___اش___د.

آن عالم شرط كرد كه:

(50) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

_ اگ_ر به دنبال من آمدى چيزى از من مپرس تا درباره آن خودم مطلبى با تو گويم!

در اين بيان اشاره است به اين كه به زودى از من حركاتى خواهى ديد كه به ذوقت مى زند و تحملش براى تو گران است ولى به زودى من خودم برايت بيان مى كنم. اما براى موسى مصلحت نيست كه ابتداء به سؤال و استخبار كند بلكه سزاوار است كه صبر كند تا خضر خ_ودش بي_ان كن_د.

من تو را پيروى مى كنم به شرطى ك_ه م_را تعليم دهى بلكه گفت: تو را پيروى مى كنم ب_اش_د ك_ه ت_و مرا تعليم دهى!

(52) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

چهارم اين كه رسما خود را شاگرد او خواند.

پنجم اين كه علم او را تعظيم كرد و به مبدأ نامعلومى نسبت داد و به اسم و صفتش معين نك_رد، بلك_ه گفت: «از آن چ_ه تعلي_م داده ش_ده اى،» و نگفت «از آن چ_ه مى دانى».

شش_م اي_ن ك_ه عل___م او را ب_ا عب_ارت «رش_د» م__دح گف__ت و فهم__ان_د ك__ه عل_م تو رش__د است (ن_ه جه_ل م_رك_ب و ضلالت.)

هفتم آن كه آن چه را كه خضر به او تعليم مى دهد پاره اى از علم خضر خواند نه همه آن، و گفت: «پاره اى از آن چه تعليم داده شده اى مرا تعليم بدهى!» و نگفت: «از آن چه تعليم داده شده اى به من تعليم بدهى!»

هشت_م آن ك_ه دست_ورات خض__ر را ام__ر او ن_امي_د و خ_ود را در ص__ورت مخ__الفت ع_اص_ى و ن_افرم_ان او خ_وان_د و ب_دين وسيله شأن است_اد خ_ود را بالا برد.

ادب موسى در آموزش (53)

نهم آن كه وعده اى را كه داد وعده صريح نبود و نگفت من چنين وچنان مى كنم، بلكه گفت: «انشاءاللّه به زودى خواهى يافت كه چنين و چنان كنم.» و نيز نسبت به خدا رع__ايت ادب نم_ود و «انش_اءاللّه آورد.

خضر عليه السلام هم متقابلاً رعايت ادب او را نمود و اولاً با صراحت او را رد نكرد بلكه به طور اشاره به او گفت كه تو استطاعت بر تحمل ديدن كارهاى مرا ندارى، و ثانيا وقتى موسى عليه السلام به او وعده داد كه مخالفت نكند امر به پيروى

نكرد و نگفت: «خيلى خوب بيا!» بلكه او را آزاد گذاشت تا اگر خواست بيايد و فرمود: «پس اگر مرا پيروى كردى....» و ثالثا به طور مطلق از سؤال نهى نكرد و به عنوان صرف مولويت او را نهى ننمود، بلكه نهى خود را منوط به پيروى كرد و گفت: «اگر بنا گذاشتى پيرويم كنى نبايد از من چيزى بپ_رس_ى!» تا بفهماند نهى او صرف اقتراح نيست بلكه پيروى او آن را اقتضاء مى كند. (1)

(54) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

س_ؤالش ب_ى ج_ا ب_وده اس_ت، و عت_اب م_ى كن_د ك_ه:

_ نگفتم كه تو توانائى تحمل با من بودن را ندارى؟

با اين جمل__ه همين گفت__ه خود را كه در سابق ني_ز خ_اط_رنش_ان س_اخت__ه بود مستدل و تأيي_د مى كند.

موسى به عذرخواهى برمى خيزد و مى گويد مرا به خاطر نسيانى كه كردم و از وع_ده اى ك_ه دادم غفل_ت ورزي_دم، م_ؤاخ_ذه مك_ن و در ك_ار م_ن تكلي_ف را سخت مگير!

اعت__راض ك__رد، ب__ار س____وم ه__م اعت__راض ك___رد.

پ_س غ_رض و نكت__ه اتك__اء ك__لام بي__ان س__ه اعت__راض م__وس_ى اس_ت ن__ه عم_ل خض_ر و اعت_راض م_وسى ت_ا س_ه داستان شود.

دومين درس خضر (ع) (59)

در اين جا اعتراض موسى بدين شكل بيان مى شود:

«آيا بدون قصاص، نفس برى از گناه مستوجب قتل، را كشتى؟ كارى بس منكر و زشت كردى كه طبع آن را منكر مى داند و مجتمع بشرى آن را نمى شناسد!»

اگر سوراخ كردن كشتى را كارى خطرناك خواند كه مصائبى را در پى دارد و كشتن جوانى بى گناه را كارى منكر ناميد بدين جهت بوده كه آدم كشى در نظر مردم كارى زشت تر و خطرناك تر از سوراخ كردن كشتى است، گواين كه سوراخ كردن كشتى مستلزم غرق شدن عده زيادى است ولكن در عين حال چون به مباشرت نيست و آدم كشى به مباشرت است، لذا آدم كشى را منكر خواند.

در اين جا عبارت «قتل نفس زكيه» مى فهماند كه آن كسى كه به دست خضر كشته

(60) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ش_د ك_ودك_ى ب_وده كه به سن بلوغ نرسيده بود، و عبارت «بِغَيْرِ نَفْس» يعنى بدون اين كه او كس_ى را كشت_ه ب_اش_د ت_ا مج_وز كشت_ه ش_دن_ش ب_ه قص_اص ب_اش_د، مى رسان_د اي_ن بچ_ه غي__ر بالغ كس_ى را نكشت__ه است.

عتاب خضر به موسى با بيان «مگر به تو نگفتم كه هرگز استطاعت صبر و تحمل به همراهى مرا ندارى؟» و با به كاربردن عبارت «مگر به تو نگفتم!» نشان اعتراض شديد اوست به موسى كه چرا به سفارشش اعتنا نكرد و نيز اشاره به اين است كه گويا نشنيده كه در اول امر به

وى گفته بود كه «تو توانائى تحمل با من بودن را ندارى!» و يا اگر شنيده خيال كرده كه شوخى كرده است، و يا با او نبوده است، و لذا مى گويد: اين كه گفتم تو توانائى تحمل با من بودن را ندارى، با تو بودم و غير از ت_و منظ_ورى ن_داشت_م!

موسى اين دفعه شرطش را نهائى مى كند و مى گويد: - اگر بعد از اين دفعه و يا بعد

دومين درس خضر (ع) (61)

از اين سؤال بار ديگر سؤالى كردم ديگر با من مصاحبت مكن، يعنى ديگر مى توانى با من مصاحبت نكنى، و به عذرى كه از ناحي_ه من باشد رسيدى، و به نهايتش هم رسيدى!

سومين درس خضر عليه السلام

«پس برفتند ت_ا ب_ه دهك_ده اى رسي_دن_د، و از اه_ل آن خ_وردن_ى خواستند، و آن ه_ا از مهمان كردن اين دو دريغ ورزيدند. در آن جا ديوارى يافتند كه در شرف خراب شدن بود، خضر آن را تعمي_ر كرد و به پا داشت.

موسى گفت: - كاش مى خواستى براى اين كار مزدى مى گرفتى؟

خضر گفت: - اين_ك وق_ت ج__دائ_ى بي_ن م__ن و ت_وس_ت! و....»

(62) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

همان طور كه در بالا گفته شد، در اين جا نيز از جزئيات صرف نظر شده و همين قدر بيان شده است كه آن دو پس از دوبار اعتراض موسى و تعهد او دال بر عدم اعتراض و سؤال از آن چه كه ظاهرا اتفاق مى افتد ،مجددا به راه مى افتند و سر راه به قريه اى مى رسند كه از آن ها درخواست طعام مى كنند و آن ها از مهمان كردن اين دو امتناع م_ى ورزن_د و در اين ج_ا ني_ز موسى يك ك_ار خارق ع_ادت مى بين_د و آن اين

ب_ود ك_ه خض_ر در حض_ور هم_ان اهل ده مردمى ك_ه غ_ذايش_ان ن_دادن_د ش_روع ك_رد ب_ه تعمي_ر ديواره اى ك_ه در حال ريزش و خ_راب_ى ب_ود.

البته جزئيات عمل خضر بيان نشده كه آيا آن ديوار را به طور معجزه درست كرد يا از طريق معمولى و با به كار بردن شمعك و كاه گل كردن و غيره، ولى آن چه مهم است اين است كه موسى به او مجددا اعتراض كرد و گفت:

سومين درس خضر (ع) (63)

- چ_______را م______زد از ايش____ان نگ____رفت____ى؟

(از اين عبارت مى ت_وان فهمي_د ك_ه آن دي_وار را از راه معج_زه درست نك_رده و بلك_ه ب_ه ط_ور طبيع_ى و ع_ادى س_اخت_ه است، ك_ه مستل_زم دري_افت م_زد ب_وده است.)

سياق آيه نشان مى دهد كه موسى و خضر عليه السلام گرسنه بودند و مقصود موسى از اين كه گفت خوب بود در برابر عملت اجرتى مى گرفتى، اين بوده كه با آن اجرت غذائى بخرند تا سد جوع كرده باشند.

اين جا بود كه خضر شروع مى كند به تأكيد پايان سفر و مى گويد :

«ه______ذا فِ____راقُ بَ__يْ__ن_ى وَ بَ__يْ____نِ_كَ!» (78 / كهف)

يعن_ى اي_ن ح_رف ت_و سب__ب ف_راق مي_ان م_ن و ت_و ش___د و ح_الا ديگ_ر وق__ت ف__راق مي__ان من و ت_و رسي_د!

(64) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

خ_ود طاغى و ك_افر مى كند، نه اين كه به آن ها تكليف كن_د ك_ه طاغى و ك_اف_ر ش_ون_د!

و م__راد از اين كه گفت ما خواستيم خدا به جاى اي__ن فرزند، فرزندى ديگ__ر به آن پدر و م__ادر بدهد كه از جهت طهارت و پاكى بهتر از او باشد، يعنى از لحاظ صلاح و

شرح واقعيت هاى نهفته در اعمال خضر (67)

ايمان بهتر باشد، چون در مقابل طغيان و كفر آمده است.

و م__راد از اين كه فرم__ود: نزديك تر از او از نظ__ر رحم باشد، اين است كه از او بيشت__ر صل__ه رحم كند و فامي__ل دوست باشد، و به همي__ن جهت پ__در و م__ادر را وادار به كف__ر و طغي___ان نكند.

اين اراده است. پس رحمت خداى تعالى سبب اراده اوست به اين كه يتيم ها به گنج خود برسند. و چون محفوظ ماندن گنج منوط

شرح واقعيت هاى نهفته در اعمال خضر (69)

به اقامه ديوار روى آن بوده است، لاجرم خضر آن را به پا داشت. سبب انگيخته شدن رحم__ت خ__دا همان ص_لاح پ__در آن دو صغير بوده كه مرگش رسيده و دو يتيم و يك گن__ج از خ__ود به ج__اى گذاشت__ه بود.

كه آن چه براى وقايع سه گانه تأويل آورده، و عمل خود را در آن وق_اي_ع ت_وجي_ه نم_وده، سب_ب حقيق_ى آن وق_اي__ع ب_وده اس_ت، ن__ه آن چ__ه ك__ه م_وس_ى عليه السلام از ظ_اه_ر آن قض_اي_ا فهمي_ده ب_ود! چ__ه آن جن_اب از قضي_ه كشتى، ه_لاك م_ردم: و از قضيه كشتن آن پس_ر، قت_ل ب_دون جه_ت : و از قضي_ه ديوار سازى، سوء تدبير در زن_دگى را، فهمي_ده ب_ود.

(72) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

بعضى از مفسرين گفته اند: خضر عليه السلام در كلام خود ادبى جميل نسبت به پروردگار خود رعايت كرده است. بدين ترتيب كه:

1 _ آن قسمت از كارها كه خالى از نقص نبوده به خود نسبت داده است، مانند «خ___واست_م كشت_ى را معي_وب كن_م....»

2 _ آن چه انتسابش به خود و خدا جايز بود گفته: «و خواستيم پروردگارشان ف_رزن__دى پ__اكي__زه ت__ر و صل_ه رح__م كنن__ده ت_ر از اول_ى ب_ه آن ه_ا ع_وض ب_ده__د....»

3 _ آن چه كه مربوط به ربوبيت و تدبير خداى تعالى بوده، به ساحت مقدس او اختص_اص داده و گفت_ه: «پ_روردگارت اراده ك_رد تا آن ها به سن رشد برسند و....» (1)

1- المي_______________زان، ج 26، ص 229.

علل پنهانى حوادث (73)

چه مى توان فهميد؟

_ در روايتى از امام صادق عليه السلام به وسيله محمد بن عماره نقل شده كه آن جناب پيغمبرى مرسل بوده كه خدا به سوى قومش مبعوث فرموده بود و او مردم خود را به سوى توحيد و اقرار به نبوت انبياء و فرستادگان خدا و كتاب هاى او دعوت مى كرده است، و معجزه اش اين بوده كه روى هيچ چوب خشكى نمى نشست مگر آن كه سبز مى شد، و بر هيچ زمين بى علفى نمى نشست مگر آن كه سبز و خرم مى گشت، و اگ_ر او را «خض_ر» ن_امي_دن_د ب_ه همين جهت ب_ود ك_ه اين كلم_ه ب_ا اخت_لاف مختص_رى در حركاتش در عربى به معناى سبزى است، وگرنه اسم اصلى اش: «تالى بن ملكان بن عابر بن افخشد بن سام ابن نوح» است.

آي__ات نازل_ه در داست__ان خض_ر و م_وس__ى عليه السلام خال_ى از اي__ن ظه__ور نيس__ت

خضر كه بود (75)

ك__ه وى نب__ى ب__وده و در آن آي__ات آم__ده ك__ه حك____م ب___ر او ن__ازل ش__ده اس__ت.

از اخبار امامان اهل بيت عليه السلام برمى آيد كه او تاكنون زنده مانده و هنوز از دنيا نرفته است. اين از قدرت خداى سبحان هيچ بعيد نيست كه بعضى از بندگان خود را عمرى طولانى دهد و تا ابدى بعيد زنده نگه دارد، برهانى عقلى هم بر محال بودن آن نداريم و به همين جهت نمى توانيم انكارش كنيم.

علاوه بر اين كه در بعضى از روايات ازطرق عامه، سبب اين طول عمر هم ذكر شده كه او فرزندبلافصل آدم است، و خدا بدين جهت زنده اش نگه داشته تا «دجال» را تكذيب كند.

در رواي_ت ديگ_ر آم__ده ك_ه آدم ب_راى بق__اء او ت_ا روز قي_ام_ت دع_ا ك__رده اس_ت.

از روايات ديگر رسيده كه خضر از آب حيات كه

واقع در ظلمات است نوشيده است، چون وى در مقدمه لشكر ذوالقرنين ك_ه در طل_ب آب حي_ات ب_ود ق_رار داش_ت، خض_ر

(76) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ب_ه آن رسي_د و ذوالق_رني_ن ن_رسيد.

البت__ه اين روايات و امث__ال آن رواي__ات آحادى اس__ت كه قطع به صدورش نداريم، و از قرآن كري__م و سنت قطعي__ه و عقل هم دليل__ى بر توجيه و تصحيح آن ها نداريم. (1)

1- ال_ميزان، ج 26، ص 243 .

خضر كه بود (77)

داد و بسيار موعظه شان كرد.

م_وعظ_ه و بي__ان شعي_ب مشه__ور اس__ت، و رواي_ت ش__ده ك__ه پي__امب__ر گ__رام__ى اس_____لام او را «خطي_ب الانبي__اء» ن__امي__ده اس_ت.

متأسفانه دأب اقوام منقرض شده و فاسد همواره اين بوده كه در مقابل دعوت و وعظ چنين پيامبران دلسوز چهره زشت تمرد و عصيان از خود نشان مى دادند. قوم شعيب نيز او را تهديد كردند كه سنگ بارانش خواهند كرد و از ميان خود طرد خواهند نمود. به او و به عده معدودى كه به او ايمان آورده بودند، فراوان آزار دادند و كوشيدند آن ها را از راه خدا بازدارند، و بدين كار آن قدر ادامه دادند تا شعيب از خدا درخواست كرد كه ميان او و قومش داورى كند، و سرانجام خداوند سبحان اين قوم را هلاك ساخت و خ_ان_ه ه_ايش_ان را خ_ال_ى ب_ر ج_اى گ__ذاشت.

(80) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ق__رآن مجي__د از آن ها چني__ن ي__اد مى كن_د :

«و به س__وى مدين برادرشان شعيب را فرستاديم، گفت:

_ اى ق___وم م__ن! خ___دا را بپ_رستي_د!

و از پيم___ان__ه و ت__رازو ك_م نكني____د!

م_ن شم_ا را در وض_ع خ_وبى م_ى بين_م،

و براى شم_ا از ع_ذاب روزى ف_راگي_ر ت_رسن_اك هست_م،

- اى قوم من! پيمانه و ترازو را عادلانه وكامل وزن كنيد!

و اشي___اء م__ردم را ك_م نكني_____د!

تاريخ دعوت شعيب، خطيب الانبياء (81)

و روى زمين اين همه فساد مكنيد!»

اين كه از بين همه معصيت هاى قوم شعيب خصوص كم فروشى را ذكر كرده دلالت بر آن دارد كه اين كار در بين آن ها شيوع داشته و در آن افراط مى كرده اند، تا به حدى كه فساد و اثر سوء آن علنى بوده است، و همين

موجب آن شده كه داعى حق شعيب، به ش_دت ب_دان اهتم_ام ورزد و مخصوص__ا اين عم__ل را از بي__ن گناه__ان ديگ__ر ذكر كن_د و ايش__ان را ب__ه ت__رك آن ف__راخ_وان_د.

آن ج__ا كه مى فرماي__د: «من شما را در وض__ع خوبى مى بينم،» اشاره به دارائى و وسعت رزق و فراوانى محصول آن ها است و به همين جه__ت مى گويد كه شما احتياجى نداري__د ك_ه پيم_ان_ه و وزن را ك_م كني_د و ب_ه ط_ور غي__ر مشروع در دارائ__ى ناچيز م_ردم طم__ع ورزيد و با ظل_م و تع__دى اختلاس كنيد.

(82) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

شعيب ابتداء با نهى از كم كردن پيمانه و ترازو آن ها را به راه صلاح مى خواند وبار ديگر برمى گردد و امر به تمام دادن پيمانه و ترازو ونهى از كم دادن جنس مردم مى كند و مى خواهد اشاره كند كه صرف اجتناب از كم فروشى براى اداء حق اين امر كافى نيست - و نهى اولى از اين كار تنها براى يك شناسائى اجمالى است كه به مثابه آشنائى به تكليف، به طور تفصيل باشد - و بلكه بايد پيمانه داران و ترازوداران، كيل و ميزان خود را كامل نمايند و حق آن را اداء كنند و اجناسى را كه با معامله به مردم منسوب مى شود كم ندهند، به طورى كه يقين پيدا كنند جنس مردم را به مردم اداء كرده و آن چه مال آن هاست همان گونه كه بايد، به آن ها رد كرده اند.

شعيب ادامه مى دهد كه: «در زمين فساد نكنيد!» و با اين نهى كه خود يك نهى مستقل است، از فساد در زمين از قبيل قتل و جرح يا هرگونه ظلم نسبت به مال

و مقام و عرض و ناموس مردم نهى مى كند.

تاريخ دعوت شعيب، خطيب الانبياء (83)

شعيب آن گاه آن هارا به يك واقعيت ديگر متنبه مى سازد و مى فرمايد:

«بَقِيَّ___تُ اللّ__هِ خَيْ_رٌ لَكُ_مْ اِنْ كُنْتُ_مْ مُ_ؤْمِني__نَ !» (86 / هود)

مراداز «بقيه خدائى» سودى است كه از طرف خدا براى شما در معاملات باقى مانده و خدا ازطريق فطرت خودتان شمارا بدان راهنمائى كرده است، اگرمؤمن باشيد براى شما بهتر است از مال__ى كه از راه كم فروش__ى و كم كردن پيمانه و ترازو به دست مى آوريد!

زيرا مؤمن تنها به طور مشروع و از راه حلالى كه خدا او را بدان راهنمائ_ى ك__رده از م_ال منتف_ع م_ى ش_ود، و ام_ا راه ه__اى ديگ_ر ك_ه خ_دا راض_ى نيس__ت و م_ردم ني__ز برحس_ب فط_رت خ_ود راض_ى نيستن_د، خي_رى در آن نيست، و ني__ازى ب__دان ن__دارد.

(84) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

با ريش خند و سرزنش و در ق_الب س_ؤال انك_ارى ادا ك_ردن_د و نكاتى را كه در آن گنجاندند مطالب زير را مى رساند:

1 _ قوم شعيب از آن رو امر را نسبت به نماز دادند كه نماز شعيب را برانگيخته و دع_وت ك_رده ت_ا ب_ا م_ردم در ب_ت پ_رست__ى و ك_م ف_روش__ى ب_ه مع_ارض__ه بپ__ردازد.

2 _ دليل بت پرستى خ__ود را بيان كرده و اشاره كرده اند كه پدران شان به پرستش ب__ت مداومت داشته ان__د، و اين كار يك سنت قومى شده و آن ها نسلاً بعد نسل اي__ن مي__راث را حف__ظ كرده ان__د، و هي__چ اشكال__ى ن__دارد و مى خواهن__د رس__م مل__ى خود را حف__ظ كنند تا ضاي__ع نشود.

مجادله قوم با شعيب (87)

3 _ سپس اشاره كرده اند كه چيزى كه مال كسى شد هيچ شك نمى كند كه آن كس حق تصرف در آن رادارد و شخص ديگرى كه اعتراف به مالكيت اودارد حق ندارد كه در اين خصوص با او به معارضه بپردازد.

4 - تم_امى گفت__ار آن ه___ا ب___ر اس___اس ريشخن__د و استه___زاس_ت، ول_ى ريشخن__د آن ه_ا در اي__ن ك_ه ام__ر و دست__ورى را ك__ه نم__از شعي_ب ب_ه او م_ى ده__د وابسته كرده ان_د به ت__رك پ__رست__ش بت ه__ائ__ى ك__ه پ__درانش__ان مى پرستيده ان__د.

و نيز در اين است كه امر را فقط به نماز نسبت داده اند ولاغير، و اما اين كه به شعيب نسبت حلم و رشد مى دهند ريش خند و استهزائى در آن وجود ندارد. در جمله «راستى كه تو داراى حلم و رش__د هستى!» تأكيد شده تا رشد و حلم را براى شعيب بهتر ثابت كن_د و براى ملامت او رساتر باشد زيرا شخص__ى كه در حلم و رش__د او شكى نيست،

(88) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ب_ر او قبي_ح اس__ت ك_ه اق__دام ب__ه چني__ن ك_ار سفيهان_ه اى كن__د و ب__راى سل__ب آزادى و اراده و شع__ور مستق__ل مردم ب_ه پ__ا خيزد.

مى كند كه توفيق او به واسطه خداست و اين يكى از فروغ اين مسئله است كه همه را او پديد آورده و آن ها را حفظ مى كند و مراقب همه و اعمال همه است!

ما ندارى كه نيرومندى تو م_وجب آن شود كه ما در فهميدن كلام تو كوشش كنيم!

سپس او را تهديد كردند و گفتند كه اگر اين چند نفر معدود كه فاميل تو را تشكيل

آخرين تلاش هاى عنادآميز قوم شعيب (93)

مى دهند، نبودند، قطع__ا ت__و را سنگس__ار مى كرديم ولى ما درباره تو مراعات جانب آنان را مى كنيم. اين كه فاميل او را تع__داد مع__دود قلم داد مى كنند اشاره به آن است كه اگر روزى بخواهند او را بكشند، خواهند كشت، و اعتنائى به فاميل او نخواهند كرد، و تنها چيزى كه باعث شده از كشتن او خوددارى كنند يك نوع احترام و تكريم است كه ب__راى ف__امي__ل او ق__ائلن__د _ «وَ مآ اَنْ_تَ عَلَيْن_ا بِعَزيزٍ!» (91 / هود )

ولى به زودى و به طور ناگهانى عذاب رسوا كننده خواهد آمد،

آخرين هشدارهاى شعيب قبل از نابودى قوم او (95)

و در آن هنگام خواهند دانست كه عذاب گريبان چه كسى را خواهد گرفت؟

از مدتى فساد و كم فروشى و

(98) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

نقص مكيال و ميزان (84 / هود) در ميان آنان شايع شد و خداى تعالى حضرت شعيب را ب_ه س_وى ايش_ان ف_رست_اد و ب_ه او دست_ور داد ك_ه آن_ان را از بت پ_رستى و فس_اد در زمي_ن و ك_م ك_ردن پيم_ان_ه و ت__رازو نه_ى كن_د. وى ني_ز آن_ان را ب_ه آن چ_ه م_أم_ور ب_ود دع_وت ك_رد، و ب_ا بيم دادن و بش_ارت دادن موعظه ش_ان ك_رد و ايش_ان را مت_ذكر عذاب ه_ائى ش__د ك_ه ب_ه ق_وم ن_وح و ه_ود و ص_الح و ل_وط عليه السلام رسي__ده بود. وى در احتجاج و موعظه آنان كوشش بسيار كرد ولى جز طغيان و كفرشان نيفزود (اعراف و سوره هاى ديگر،) و به غير از تعداد اندكى به او ايمن نياوردند، و شروع كردند به مسخره و تهديد كردن مؤمنين ك_ه دست از پيروى شعيب عليه السلام ب_ردارن_د.

قوم شعيب در سر راه مى نشستند و مردم را مى ترسانيدند، و هر كه به خدا ايمان آورده بود از راه بازش مى داشتند و راه خدا را كج مى جستند. (86 / اعراف)

خلاصه تاريخ زندگى شعيب در قرآن (99)

قوم شعيب او را متهم كردند كه افسون شده و دروغگوست، (185 / شعرا) و او را ارعاب و تهديد كردند كه سنگ سارش خواهند كرد. و نيز او و كسانى را كه به او ايمان آورده بودند تهديد كردند كه آن ها را از آبادى شان بيرون مى كنند و يا بايد به آئين آن ها بازگردند. (88 / اعراف)

ق_وم او آن ق__در به اين كار ادامه دادن__د تا بالاخ__ره او را از ايمان آوردنشان مأي__وس ساختن__د و او نيز ايش__ان را

به ح__ال خ__ود گذاش__ت و دع__ا كرد كه خدا فت__ح خودش را برساند. (93 / هود)

آن گاه خدا بر آنان عذاب روز ابرآلود را فرستاد، (189 / شعرا) و در حالى كه شعيب را مسخره مى كردند كه اگر راست مى گوئى تكه ابرى از آسمان بر ما ساقط كن! صيحه و زمين لرزه آنان را درگرفت، (94 / هود و 91 / اعراف و 37 / عنكبوت) و در ديار خود

(100) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

از پا در افتادند، و خدا شعيب عليه السلام و همراهان مؤمن او را نجات بخشيد، (94 / هود) و شعيب از قوم روى برگردانيد و گفت:

«اى قوم من ! من رسالت هاى پروردگارم را به شما رساندم، و نصيح_ت تان كردم،

پ__س چگ__ون__ه ب__ر م__ردم ك_اف__ر ت___أس___ف بخ___ورم؟!» (93 / اع____راف)

«ايكه» وابر آتش بار (105)

بيشه جنگلى ب__وده در ن__زديك_ى ه_اى م_دي_ن، كه طايفه اى در آن زندگى مى كرده اند. از جمله پيامبرانى كه به سوى آن ها مبعوث شده شعيب عليه السلام بوده است.

قرآن مجيد در ادام_ه داست___ان م__ى ف__رم_اي_____د :

- پ___س دروغگوي__ش شم_ردن_د،

و ب____ه ع_ذاب روز اب__ر (آت_ش ب__ار) دچ__ار ش__دن__د،

ك_ه ع_ذاب روزى ب_زرگ ب__ود، كه در اين عب_رتى است، ولى بيشترشان ايمان آور نبودند.

و پ__روردگ__ارت هم__و ني___رومن___د و رحي__م اس__ت! (1)

1- المي_زان، ج 30، ص 194 .

(106) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

كرد،

ب_ه ي_اد آوري_د و بنگريد سرانج_ام تب_ه ك_اران چگونه ب_ود!»

شعيب عليه السلام نخست قوم خود را به توحيد كه اصل و پايه دين است، دعوت كرد، و آن گاه به وفا در وزن و ميزان و اجتناب از كم فروشى كه در آن روز متداول بود، دعوت نمود. و سپس آن ها را دعوت كرد به اين معنا كرد كه در زمين فساد نيانگيزند و برخلاف فطرت بشرى كه همواره انسان را به اصلاح دنياى خود و تنظيم امر حيات دعوت مى كند، مشى نكنند.

مقصود از «فساد در زمين» در اين آيه خصوص آن گناهانى است كه باعث سلب امنيت در اموال و اع_راض و نف_وس اجتم_اع مى شود، مانند راهزنى و غارت و

طرز تبليغات شعيب (ع) (109)

تجاوزهاى ناموسى وقتل وامثال آن.

از ظاهر آيه برمى آيد كه قوم شعيب قبلاً متصف به ايمان بوده اند، و صفت ايمان مدتى در بين آنان مستقر بوده است.

شعيب عليه السلام در آخر اين آيه مى گويد كه كارى به صراط مستقيم خدا نداشته باشند. از اين جمله برمى آيد كه قوم شعيب به انحاء مختلف مردم را از شعيب رم مى دادند، و از اين كه به وى ايمان آورند و نزدش رفته و حرف هايش را گوش دهند، يا در مراسم عبادتش شركت جويند باز مى داشتند، و آنان را كه به دين حق و طريقه توحيد درآمده بودند تهديد مى كردند و همواره سعى مى كردند راه خدا را كه همان دين فطرت است، كج و ناهموار طلب كنند و بپيمايند. آنان در راه خدا و ايمان راه زنانى شده بودند كه با تمام قوا و با هر نوع حيله و تزوير مردم را از راه برمى گرداندند.

شعيب عليه السلام هم در مقابل،

(110) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ايشان را به ياد نعمت هاى خداوند سبحان انداخته و توصيه كرده است كه از تاريخ امم گذشته و سرانجام مفسدين ايشان عبرت گيرند.

شعيب عليه السلام در ادامه دستوراتش چهارمين دستور خود را به آنان گوشزد مى كند و آن اي_ن است ك_ه گف_ت:

«اگر گروهى از شما به اين آئين كه من براى ابلاغ آن مبعوث شده ام ايمان آورده ان_د و گ_روهى ايم_ان ني_اورده ان_د، صبر كنيد تا خدايمان داورى كند كه او بهترين داوران اس_ت!»

شعيب عليه السلام از اتفاق مردم بر ايمان و عمل صالح مأيوس بود، و احساس كرد كه چنين اتفاقى نخواهند كرد و مسلما اختلاف خواهند داشت، و طبقه اول و توانگران قومش به زودى دست به خراب كارى و كارشكنى و آزار مؤمنين خواهند زد و قهرا

طرز تبليغات شعيب (ع) (111)

مؤمنين در تصميم خود سست خواهند شد. لاجرم همه ايشان را از مؤمن و كافر امر به صبر و انتظار فرج نمود، تا خداوند متعال در ميانشان حكومت كند، چه او بهترين حكم كنندگان است!

مج_ادلات اي__ن ق_وم را قرآن چني__ن بي__ان مى كن___د:

«بزرگان قوم وى كه گردنكشى مى كردند، گفتند:

_ اى شعيب ما تو را با كسانى كه به تو ايمان آورده اند از آبادى خود بيرون مى كنيم، مگ_ر اين ك_ه ب_ه آئين م_ا ب_ازگ_ردي__د!

گف__ت:

_ ب_ه آئي__ن شم_ا بازگ_ردي___م ه____ر چن____د از آن نف____رت داشت____ه ب__اشي___م!

اگر پ_س از آن ك__ه خ_دا م_ا را از آئي__ن شم__ا ره_ائ__ى داده، ب__دان ب__از گردي_م

(112) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

درب__اره خ____دا دروغ_____ى س___اخت____ه اي____م،

م____ا را نس__زد ك__ه ب___دان ب___ازگ___ردي_____م،

مگ_ر خ__دا پ____روردگ__ارم__ان

بخ__واه___د،

ك__ه عل_م پ_روردگار ما به همه چيز رساست،

و م_ا ك_ار خ__ويش ب__ه خ___دا واگ_ذاشته ايم.

- پروردگارا!

- مي_ان م_ا و ق_ومم___ان ب__ه ح__ق داورى ف__رم_ا، ك__ه ت__و بهت__ري__ن داورانى!»

كفار بعد از اين گفت و شنودها اطمينان پيدا كرده بودند كه گروندگان به آن حضرت ب__ه زودى دنب__ال وى راه افت__اده و از س_رزمي_ن خ_ود مه_اج_رت مى كنن_د ل_ذا گفتن_د:

طرز تبليغات شعيب (ع) (113)

«_ اگ__ر ب_ه دنب_ال شعي__ب راه بيفت_د ب_ه ط_ور يقين زي__انك__ار خ___واهي____د ش___د!»

با اين تهديد خواستند شعيب را در مهاجرتش تنها بگذارند و به خيال خود از م_زاحمت_ش آس_وده گ_ردن_د و اف_راد ق_وم خ__ود را ه__م از دس_ت ن___داده ب__اشن____د.

سرانجام اين قوم را نيز قرآن چنين تعريف مى كند:

«زل____زل____ه گ___ريب___ان ايش_ان را بگ____رف___ت ،

و در خانه هاى خود بى جان شدند و به زانو درآمدند،

گ_وئ_ى كسانى كه شعيب را تكذي_ب ك_ردن__د ه__رگ__ز در اي_ن دي_ار نب_ودن_____د!

و كس_انى كه شعيب را تكذيب مى كردند خ__ود م__ردم___ى زي__انك__ار ب__ودن__د،

آن گ____اه از آن___ان روى ب____رت____اف__ت و گف__ت:

(114) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

- اى ق_وم!

- من پيغام هاى پروردگار خويش را به شما رساندم،

و نصيحتتان ك__ردم،

چگونه براى گروهى كه كفر ورزيدند، اندوه بخورم!» (1)

م_ى كن_د ك__ه وع_ده اى را ك__ه درب__اره هم__ه انبي__اء داده، اج_را كن_د و بي_ن او و ق__ومش ب__ه ح_ق حكم فرماي_د:

«ب___راى ه___ر امت____ى رس_____ول__ى اس__ت،

پ__س وقت__ى رس__ولش__ان مبع___وث ش___د،

ميان آنان و رسولشان به حق و عدالت حكم مى شود،

و آن___ان ست___م نم___ى ش____ون____د!» (48 / يونس)

(116) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

جه_ت آن ك_ه گف_ت «بي_ن م_ا» اي_ن ب_ود ك_ه م_ؤمنين به توحيد را نيز در نظر گرفت زي__را كف___ار ق__وم او، م__ؤمني__ن را ني__ز م_انن__د شعي__ب تهدي__د ك__رده ب_ودن_د كه:

«اى شعيب! مطمئن باش كه به طور مسلم تو را و هم چنين كسانى را كه از اهل قريه ما به تو ايمان آورده اند، از ديار خود بيرون خواهيم كرد، مگر اين كه به دين ما برگرديد!»(88/اعراف)

شعي__ب عليه السلام در اي__ن دع__اى خ__ود، در بي__ن اسم__اء اله__ى تمس__ك ك__رد ب__ه اس__م «خَيْرُالْفاتِحي__ن» زيرا مناس__ب با مت_ن دعاى اوست. (1)

123/ صافات)

2 _ دادن كت________اب،

3 _ ه____داي_ت ب___ه س__وى ص__راط مستقي______م،

4 _ داشت___ن تسلي__م،

5 _ از محسنين بودن،

6 _ از بندگان مؤمن خ_دا و ش_ريك م_وسى ب_ودن،

7 _ از م_______رس______لان ب_______ودن (47 / ط__ه)

هارون، برادر موسى و پيامبرى او (119)

8 _ از انبي_____________اء ب__________ودن (53 / مريم)

9 _ م____ورد انع_ام خ____دا ب_____ودن (58 / مريم)

10 _ ذك__ر ن__ام او ب__ا پي__امب__ران ص__اح__ب احس___ان و فض____ل و ص__لاح و اجتب______اء و ه__داي___ت (84 تا 88 / انع__ام)

خداوندهارون را هم طراز موسى دانسته و در دعاى موسى او را چنين مى شناساند:

- از اه__ل م__ن وزيرى ق_____رار ده،

- ه___________ارون ب___________رادرم را،

- پشت__م را ب__ه او محك___م ك_____ن،

- در ك_______ارم ش__ريك__م گ__ردان،

- ت__ا ت__و را بسي___ار تسبي_ح كني__م،

(120) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

- و بسيار ذكر گوئيم...! (35 / طه)

هارون عليه السلام در تمامى مواقف ملازم برادرش موسى عليه السلام بوده، و در عموم كارها با او ش_رك_ت م_ى ك_رده و او را در رسي_دن_ش ب_ه مق__اص_د ي__ارى م___ى ك___رده اس__ت.

در قرآن كريم هيچ مسئله اى كه مختص به آن جناب باشد نيامده مگر همان ج_انشين_ى او ب_راى ب_رادرش، در آن چه_ل روزى ك_ه م_وس_ى ب_ه ميق_ات رفت__ه ب__ود، ك_ه ب_ه ب__رادر خ_ود ه__ارون گف__ت:

- خليف__ه م_ن ب_اش در ق_وم_م،

- و اص____________لاح ك___________ن،

- و راه مفسدان را پيروى مكن!

وقتى موسى از ميقات برگشت، در حالى كه خشم ناك و متأسف بود كه چرا قوم او

هارون، برادر موسى و پيامبرى او (121)

گوساله پرست شدند، الواح تورات را بيفكند و سر برادر را بگرفت

و به طرف خود كشيد.

هارون گفت: اى پسر مادر! مردم مرا ضعيف كردند (گوش به حرفم ندادند،) و نزديك بود كه مرا بكشند، پس پيش روى دشمنان مرا شرمنده و سرافكنده مكن، و مرا با مردم ست_م گ__ر ب___ه ي_ك چ__وب م__ران!

م_______وس________ى گف_________ت:

- پ__________روردگ______ارا!

م_را و ب_رادرم را بي_ام__رز،

و ما را در رحمت خود داخ__ل كن،

كه تو ارحم الراحمينى! (1)

1- الميزان، ج 31، ص 69 .

(122) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

عبوديتش دارد خلاصه نموده است، براى اين كه وقتى ايمان كسى كامل شد، ظاهر و باطنش هماهنگ، و قلب و زبانش هم آواز مى شود. چنين كسى نمى گويد مگر آن چه را كه مى كند، و نمى كند مگر آن چه را كه مى گويد، و در دل آرزوئى را نمى پروراند، و در زبان درخواست آن را نمى كند، مگر همان چيزى را كه با عمل خود آن را مى جويد!

خداى تعالى در خلال تمثيل حال اين بانو، و اشاره به منزلت خاصى كه در عبوديت داشت، دعائى را نقل مى كند كه او بر زبان رانده است، همين خود دلالت مى كند بر اين كه دعاى او عنوان جامعى براى عبوديت اوست، و در طول زندگى هم هم_ان آرزو را دنب_ال مى ك_رده است، و در خ__واستش اي_ن ب_وده ك_ه خ_داى تع_الى ب_رايش در بهش_ت خ_ان_ه اى ب_نا كن_د، و از فرعون و عمل او، و از همه ستم ك_اران نج_اتش دهد.

آسيه، همسر فرعون - چهره برجسته تاريخ زن (125)

پس همسر فرعون جوار رحمت پروردگارش را خواسته است، و آرزو كرده كه با خدا نزديك باشد، و اين نزديكى با خدا را بر نزديكى با فرعون ترجيح داده است، با اين كه نزديكى با فرعون همه لذات دنيوى را در پى داشته است، و در دربار او آن چه را كه دل آرزو مى كرده، يافت مى شده است، و حتى آن چه كه آرزوى يك انسان بدان نمى رسيده، در آن جا يافت مى شده است.

پس معلوم مى شود همسر فرعون چشم از تمامى لذات زندگى دنيا بردوخته بود، آن هم نه به خاطر اين كه دستش به آن ها نمى رسيده، بلكه در عين اين كه همه آن لذات برايش فراهم بوده است، مع ذلك از

آن ها چشم پوشيده و به كراماتى كه نزد خداست، و به قرب خدا دل بسته و ب_ه غي_ب ايم_ان آورده و در راه ايم_ان خ_ود استق__امت ورزي_ده، ت__ا از دني__ا رفت___ه اس___ت.

(126) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

اين قدمى كه همسر فرعون در راه بندگى خدا برداشته، قدمى است كه مى تواند براى همه پويندگان اين راه مثل باشد، و به همين جهت خداى سبحان حال او و آرزوى اوو عمل در طول زندگى او را در دعائى مختصر خلاصه كرد، دعائى كه جز اين معنا نمى دهد كه او از تمامى سرگرمى هاى دنيا و هر چيزى كه آدمى را از خدا بى خبر مى كند، قط_ع رابط_ه ك_رده و ب_ه پ_روردگ_ار خود پناهنده شده و جز اين آرزوئى نداشته است كه با خ_دا ن_زدي_ك ب_اش_د و در دار ك__رامت او من_زل گ_زي_ن_د!

نام اين زن به طورى كه در روايات آمده «آسيه» بوده است.

او در اين دع_ا خ_ان_ه اى درخ_واست ك_رده ك_ه ه__م ن_زد خ_دا ب_اشد و ه_م در بهش_ت، و اي_ن ب_دان جهت است ك_ه بهشت دار ق_رب خ_دا و ج_وار رب الع_المي_ن اس_ت:

«بَ_لْ اَحْي_اءٌ عِنْدَ رَبِّهِ__مْ يُ__رْزَقُ__ونَ.... » (169 / آل عمران)

آسيه، همسر فرعون - چهره برجسته تاريخ زن (127)

علاوه بر اين كه حضور در نزد خداى تعالى و نزديكى او كرامتى است معنوى، و استقرار در بهشت كرامتى است صورى، پس جا دارد كه بنده خدا هر دو را از خدا بخ_واه__د .

در مجم_ع البيان از ابو موسى از رسول اللّه صلى الله عليه و آله روايت كرده ك__ه فرمود: «از مردان بسي__ارى به ح__د كمال رسيدن__د ولى از زن_ان به جز چه_ار نفر به حد كمال نرسيدند

_

اول - آسيه دختر مزاحم همسر فرعون،

دوم - م_____ري____م دخت_____ر عم____ران،

سوم - خ__ديج__ه دخت___ر خ____ويل___د،

و چهارم - فاطم_ه دخت_ر محم__د صلى الله عليه و آله !»

در درّ منثور از ابن عباس پس از نقل روايت فوق اضافه كرده كه در فضيلت آسيه

(128) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

همي_ن بس ك_ه خ_داى تع_الى داست_انش را در ق_رآن مجي_د ب_راى م_ا ذك_ر ك_رده اس_ت.

در برابر تابش خورشيد رهايش كرد، (و خدا داناتر است.) (1)

1- الميزان، ج 38، ص 336 .

(130) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

لا تَفْ__رَحُ____وا بِم__ا اتيكُ__مْ وَ اللّ___هُ لا يُحِ__بُّ كُ__لَّ مُ_خْت__الٍ فَخُ__ورٍ،» (23 / حديد)

اختيال و فخر را از لوازم فرح شمرده و فرموده است: به آن چه خدا به شما داده خ_وشح_ال__ى مكني__د ك__ه خ__دا اشخ__اص مخت__ال و فخ__ور را دوس__ت نم__ى دارد!

ب__ه او گفتن_________د:

- در آن چه خدا به تو عطا كرده و در آن چه از مال دنيا به تو داده خانه آخرت را بطلب و با آن آخرت خود را آباد كن، به اين كه آن مال را در راه خدا انفاق نموده و در راه رضاى او صرف كنى.

- از دنيا نصيبت را فراموش مكن، و آن مقدار رزقى را كه خدا برايت مقرر كرده ترك مكن، و آن را براى بعد از خودت به جاى مگذار، بلكه در آن عمل آخ_رت كن،

قارون، دانشمندثروتمندى كه به قعر زمين فرورفت! (133)

چون حقيقت بهره و نصيب هركس از دنيا همان چيزى است كه برايش بماند، يعنى براى آخرت انجام داده باشد!

ب____ه او گفتن_______د:

«وَ اَحْسِنْ كَما اَحْسَنَ اللّهُ اِلَيْكَ!» (77 / قصص)

- يعنى زيادى را از در احسان به ديگران انفاق كن، همان طور كه خدا از در احس_ان ب_ه ت_و انف_اق ك_رده اس_ت، چ_ون خ_ودت مستح_ق و مستوجب آن نبودى!

ب___ه او گفتن_____د:

- در طلب فساد در زمين مباش! و به آن چه خدا از مال و جاه و حشمت به تو داده استعانت در فساد مجوى، كه خدا مفسدان را دوست نمى دارد،

(134) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

چون بناى خلقت بر صلاح و اصلاح است.

داشته خدا به او داده و احسان وفضلى از جانب خدا بوده و خود او استحقاق آن را نداشته است، پس واجب است كه او هم با اين فضل خدا خانه آخرت را طلب كند و آن را در راه احسان به مردم انفاق نم_اي_د، و در زمي_ن فس_اد ب_ر ني_انگي_زد و ب_ه م___لاك ث__روت تكب_ر و استع__لاء و طغي_ان نكن_د: اي_ن ب_ود ك_ه گف_ت:

- آن چ_ه م_ن دارم احسان خ_دا نيست ، و بدون استحقاق به دستم نيامده است!

غرور قارون (135)

او ادعا كرد كه همه اين ثروت در اثر علم و كاردانى خودم جمع شده است، پس من از ميان همه مردم استحقاق آن را داشته ام، چون راه جمع آورى مال را بلد بودم و ديگران بلد نبودند. و وقتى آن چه به دستم آمده به استحقاق خودم بوده، پس من مستقل در مالكيت و تصرف در آن هستم، هر چه بخواهم مى توانم بكنم، مى توانم آن را مانند ريگ در ان_واع لذت ه_ا و گست_رش نف_وذ و سلطنت و ب_ه دست آوردن مق_ام و رسي_دن ب__ه ه_ر آرزوى ديگ_رم ص_رف كن_م و كس_ى را ه_م نم_ى رس_د ك_ه در ك_ارم م_داخل_ه كن_د!

اين پندار غلطى كه در مغز قارون جاى گرفته بود، و كار او را به هلاكت كشانيد، كار تنها او نبوده، و نيست، بلكه همه فرزندان دنيا كه ماديات در مغزشان رسوخ كرده، به اين پندار غلط مبتلا هستند و هيچ يك از آن ها آن چه را كه دست تقدير برايشان نوشته و

(136) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

اسباب ظاهرى هم با آن مساعدت كرده، از اين فكر غلط به دور نيستند كه همه

را از لياقت و كاردانى خود بدانند، و خيال كنند مال فراوانشان و عزت زودگذر و نيروى عاريتى، همه از هنرمندى و كاردانى و لياقت خود آنان است، و اين خودشانند كه كار مى كنند و كارشان نتيجه مى دهد، و اين علم و آگاهى خودشان است كه ثروت و مقام رابه سويشان سوق مى دهد، و اين كاردانى خودشان است كه مال و جاه را برايشان نگه مى دارد.

اي_ن پن_دار غل_ط مخص_وص ق_ارون نيس_ت، بلك_ه ه_ر انس_انى همي_ن ط_ور اس_ت ك_ه وقتى نعمت_ش زي_اد ش_د طغي_ان م_ى كن_د و م_ى پن_دارد ك_ه تنه_ا سبب اقبال دنيا به او، خود او و ك_اردان_ى اوس_ت، ب_ا اين ك_ه او خب_ر دارد ك_ه در ق_رون قب_ل و مردم قب_ل از او كس_انى بودند كه از او كاردان تر و نيرومن_دت_ر ب_ودن_د، و ك_اركن_ان_ى بيشت_ر

غرور قارون (137)

داشتن_د و مث_ل او فك_ر م_ى ك_ردن_د، ول_ى خ_دا ب_ه همي_ن ج_رم ه___لاكش_ان ف__رم__ود. پس اگر تنها سبب و علتى كه مال فراهم مى كند و آن را حفظ مى كند و وى را از آن برخوردار مى سازد علم او بوده باشد، همين علمى كه او را مغرور ساخته است، و اصلاً پاى خدا و فضل و احسان او در ميان نيست، بايد آن اقوام گذشته هلاك نمى شدند، و با نيرو و نفرات خود بلا را ازخود دف_ع م_ى ك_ردن_د!

- واى بر شم__ا! پاداش خدا بهت__ر است براى آن كس كه ايمان آورد و عمل شايسته كن__د، و اي__ن سخ__ن ف__رانگي__رد مگ__ر خ_ويشت____ن داران!

خ_داى سبح_ان در ق_رآن مجي__د ع_اقب_ت ش_وم ق__ارون را چني_ن تع_ريف م_ى كند:

«م_ا او و خ____ان____ه اش را در زمي__ن ف____رو ب____ردي____م.

بيچ_____اره هي_چ ك_س ن__داشت ك_____ه او را ي___ارى كن__د،

چون غير از خدا ياورى نيس_ت،

ولذا از كسى هم يارى نخواست!

آن هائى ك_ه ديروز آرزوى آن مى ك_ردند كه مثل وى باشند،

نابودى قارون (139)

ام______روز م______ى گفتن________د:

- واى! گوئ__ى خداست كه رزق را براى هر كس از بندگانش بخواهد وسعت بخش__د و ب__راى ه___ركس ك__ه بخواه__د تن__گ مى گي__رد،

اگر خدا بر ما منت ننهاده بود ما را هم در زمين فرو مى برد!

واى ! گ__وئ_ى ك_ه ك___اف__ران رستگ___ار نم__ى ش____ون___د!»

در اين آيات همان هائى كه ديروز آرزو مى كردند كه اى كاش به جاى قارون بودند، بعد از خسف قارون اعتراف كرده اند به اين كه آن چه قارون ادعا مى كرد و ايشان تصديقش مى كردند، باطل بود، و وسعت و تنگى رزق به مشيتى از خداست، نه به قوت و جمعي_ت و داشت__ن نب____وغ فك__رى در اداره زن_دگ_ى!

خداوند سبحان در پايان اين سرگذشت مى فرمايد:

(140) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

- اي_____ن خ____ان____ه آخ___رت، يعن__ى بهش___ت را،

اختص_اص ب_ه اف_رادى م_ى دهي_م ك____ه نم__ى خ___واهن__د ب___ا ب__رت__رى ج___وئ_ى ب__ر بن_دگ_ان خ__داون__د، ي__ا هي_چ معصيت___ى ديگ___ر،

در زمي____ن فس________اد راه بين_______دازن___________د!

از اين ج_ا روش_ن مى ش_ود ك_ه عل_وّخ_واه_ى يك_ى از مص_ادي_ق فسادخواهى است، واگراز ميان فسادها خصوصا علّوخواهى را نام برده، عنايت خاصى به آن داشته است.

اي_ن آي_ه ش__ريف_ه عم_ومي_ت دارد. يعن_ى م_ى رسان_د ك_ه تنه_ا كس__ان_ى ب_ه بهش_ت م_ى رسن___د

ك__ه در زمي_ن هي__چ ي_ك از مص_ادي_ق فس_اد ي_ا گن_اه_ان را م_رتك_ب نش_ون__د، ب__ه ط___ورى ك___ه حت_ى اگ__ر در هم___ه عم___ر ي__ك گن__اه ك_رده ب_اشن_د، از ب_هشت مح___روم م_ى ش___ون___د. البت_ه آي__ه ديگ__رى در ق___رآن مجي___د

نابودى قارون (141)

اي_ن عم__ومي___ت را خص__وص_ى ت__ر ك_رده و م_ى ف_رم_اي____د:

- اگر از آن چه نهى شده ايد گناهان بزرگ را ترك كنيد،

م____ا گن___اه___ان ديگ__رت_ان را جب___ران م____ى كني__م،

و ب_____ه من____زل___ى آب____رومن____دت__ان م__ى ب__ري__م!

«وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقينَ!» (83 / قصص) (1)

اسم اين دانشمند را مبهم گذاشته و تنها به ذكر اجمالى از داستان او اكتفا كرده است ولكن در عين حال ظهور در اين دارد كه اين داستان از وقايعى است كه واقع شده نه اين كه صرفا يك مثال باشد.

مفهوم آيه شريفه چني_ن اس__ت:

«_ بخوان بر ايشان، يعنى بر بنى اسرائيل، و يا بر همه مردم، خبر از امر مهمى را، و آن خبر داست__ان مردى است كه ما آي__ات خود را برايش آورديم، يعنى در

(144) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

باطنش از علايم و آث__ار بزرگ الوهي__ت پرده برداشتي__م، و از اين طري__ق حقيقت امر برايش روشن شد، پس بعد از ملازمت راه حق آن را ترك گفت، و شيط__ان هم دنبال__ش را گرف_ت، و او نتوانس__ت خود را از هلاك__ت نجات دهد.

اگر ما مى خواستيم او را به وسيله همين آيات به درگاه خود نزديك مى كرديم، ولكن ما چنين چيزى را نخواستيم، براى اين كه او به زمين چسبيد و هواى دل خود را پي__روى ك__رد، و چني_ن كس__ى م__ورد اض__لال م__اس_ت، ن__ه ه___داي_____ت!

حكايت وى حكايت سگ است، كه اگر بر او هجوم برى پارس مى كند و اگر او را واگذارى پارس مى كند.

اين حكايت قومى است كه آيه هاى ما را تكذيب كرده اند،

پس اي_ن خب_ر را بخ_وان ش__اي_د آن ه__ا ان_ديش_ه كنن__د!

بلعم باعورا، دانشمندى گمراه از بنى اسرائيل (145)

چ_ه ب_د است صفت ق_وم_ى ك_ه آيه ه_اى م_ا را دروغ شم__رده و ب__ا خ__ويش ست___م م_ى ك__رده ان___د !

ه_ر ك_ه را خ_دا ه_دايت كن_د او ه_دايت م_ى ي_اب_د و ه_ر ك_ه را گم_راه كن_د آن_ان خ__ودشان زيان كارانند!»

بلند شدن و تكامل انسان به وسيله آيات

نام برده كه خود اسباب ظاهرى الهى است باعث هدايت آدمى است، ولكن سعادت را براى آدمى حتمى نمى سازد، زيرا تماميت تأثيرش منوط به مشيت خداست، و خداوند سبحان مشيتش تعلق نگرفته به اين كه سعادت را براى كسى كه از او اعراض كرده و به غير او كه همان زندگى مادى زمين_ى اس_ت، اقب_ال نم__وده، حتم_ى س___ازد.

آرى! زندگى زمينى آدمى را از خدا و از بهشت كه خانه كرامت اوست ، باز م_ى دارد،

(146) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

و اع_راض از خ_دا و تك_ذيب آي_ات او ظل_م است، و حك_م حتمى خ_دا گ_ذشته است به اي_ن ك__ه م_ردم ظال_م را ه_داي_ت نكند.

در روايات اسلامى آمده است كه -

«بلع_م ب_اع_ورا داراى اسم اعظم بود، با اسم اعظم دعا مى كرد، و خداى تعالى دع_اي__ش را اج_اب__ت م_ى ك___رد. در آخ_ر ب_ه ط_رف ف_رع_ون مي_ل ك___رد و از درباريان او شد....» (نقل از امام رضا عليه السلام ) (1)

1- ال_مي__زان، ج 16، ص 232 .

بلعم باعورا، دانشمندى گمراه از بنى اسرائيل (147)

از شر آل فرعون بود. مى دانيم كه بنى اسرائيل قبلاً مورد شكنجه و آزار بودند و خداوند متعال موسى عليه السلام را بر آنان مبعوث كرد و بر آنان ولايت و سرپرست_ى داد، و بع_د از م_وس_ى ولايت ايش_ان را ب_ه اوصي__اء م_وس_ى عليه السلام واگ___ذار ك___رد.

بعد از اين دوره بود كه گرفتار ديو جالوت شدند، و وقتى ظلم جالوت به ايشان شدت

ظهور داود در جنگ طالوت با جالوت (149)

يافت و كارد به استخوانشان رسيد، قواى باطنى شان كه رو به خمود گذاشته بود، بيدار شد، و تعصب توسرى خورده شان زنده گشت،

در اين ج_ا ك_ه ب_زرگ_ان ق__وم از پيغمب__رش__ان درخ_واست م_ى كنن_د پ_ادش_اهى ب_ر اي_شان ب_رگ_زين_د، ت_ا ب_ه وسيل_ه او اخت_لاف_ات داخل_ى خ_ود را برطرف س_ازن_د و ق__واى ش_ان را تم_رك_ز دهن_د و در تح__ت ف_رم_ان آن پ_ادش_اه در راه خدا كارزار كنند.

از خداى تعالى درخواست كن فرماندهى براى مابرانگيزدتادرراه خداكارزار كنيم!

در آن روزگار نبوت همواره در يك دودمان بود و سلطنت در دودمانى ديگر، و خدا

ارمياى نبى، شموئيل و طالوت (151)

هرگز نبوت و سلطنت را در يك دودمان جمع نكرده بود. به همين جهت بود كه آن تقاضا را ك_ردن_د. (وگ_رن_ه درخ_واست م_ى ك_ردن_د خ_ود آن پي_امب_ر ف_رم_ان_دهى را بپذيرد.) پي_امب_رش_ان پ_رسيد:

_ آيا اگر چنين فرماندهى برايتان معرفى شد، و آن گاه جهاد بر شما واجب گشت قول مى دهيد كه از جهاد شانه خالى نكني_د؟

و ي__ا چني_ن ع_زم_ى در خ_ود م_ى بيني_د؟

گفتن_______________د:

_ م___ا چ___ه به___ان____ه و ع____ذرى داري___م ك____ه در راه خ____دا قت____ال نكني_____م، ب_ا اين ك_ه دشمن م_ا را از خان_ه و زن و فرزندمان بيرون رانده است؟

لكن خداى تعالى به آن پيامبر خبر داد كه اينان پشت به جنگ خواهند كرد و همين

(152) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

طور كه پيشگوئى كرده بود شد، همين كه جهاد بر آنان واجب شد به جز عده كمى از ايشان همه از جنگ اعراض نمودند. و خدا به وضع ستم كاران داناست!

لاجرم پيغمبرشان به ايشان گفت: خداى تعالى «طالوت» را مبعوث كرد تا فرمانده و پادشاه شما باشد.

بنى اسرائيل از بعثت طالوت خشم گين شده و گفتند: او كجا و سلطنت كردنش بر ما كجا؟! خود ما كه سزاوارتر به سلطنت هستيم . او نه ثروتى دارد و نه از دودمان «لاوى» است، كه بايد نبوت در دودمان او باشد، و نه از دودمان «يوسف» است كه سلطنت همواره در آن دودمان بوده است، بلكه او از نسل بني_امي_ن ب_رادر پ_در و م_ادرى ي_وس_ف است، و

دودم_ان وى ن_ه بيت نب_وت ب_وده و ن_ه بيت سلطنت.

پيامبرشان در جواب گفت: خداى تعالى او را بر شما ترجيح داده، و نيروى علمى و

ارمياى نبى، شموئيل و طالوت (153)

جسمى بخشيده است، و خدا ملك خود را به هر كس كه بخواهد مى دهد، و او آن كسى است كه هر چه مى كند از روى علم و آگاهى مى كند.

«طالوت» همان طور كه «شموئيل» فرموده، مردى قوى هيكل و داناترين بنى اسرائيل بود، الا اين كه مردى فقير بود و بنى اسرائيل از همين خصلتش خرده گرفتند و گفتند: آخر او مال فراوانى ندارد!

پي_امب_رش____ان گفت:

- نشانه اين كه او از طرف خدا سلطان شما شده اين است كه آن «تابوت» را كه سكينتى از پروردگارتان و بقيه اى از آن چه از آل موسى و آل هارون به جاى مانده در آن است، ب_راى شم_ا م_ى آورد، در ح_ال_ى ك_ه م_لائك_ه آن ت_اب_وت را حم_ل م_ى كنن__د.

و اين تابوت همان صندوقى است كه خداى تعالى بر مادر موسى نازل كرد و مادر

(154) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

موسى قنداق بچه را در آن نهاد و به دريا افكند. و اين صندوق همواره در بين بنى اسرائيل ببود و از آن تبرك مى جستند. و چون مرگ موسى فرا رسيد الواح و زره خود را و آن چه آيات نبوت داشت، در آن نهاده و به وصى خود «يوشع» سپرده بود، و اين تابوت هم چنان در بين ايشان بود، تا آن كه آن را خوار و بى مقدار شمردند، به طورى كه بچه ها با آن بازى مى كردند، و بنى اسرائيل كه تا آن روز در كمال عزت و شرف زندگى مى كردند به خاطر همين

كه راه گناه را پيش گرفته و به تابوت بى حرمتى رواداشتند، خدا آن تابوت را از ميانشان برداشت.

اي__ن بود تا آن كه از ظل__م جالوت كارد به استخوانشان رسيد و از پيامبر زمان خود درخواست كردند كه از خدا بخواهد ف_رم_ان_ده_ى ب_رايش_ان ب_رانگي_زد ت_ا در رك_ابش ب_ا كف_ار بجنگن_د. در آن روزگ_ار خ_دا دوب_اره ت_اب_وت را ب_ه ايش_ان ب_رگ_رداني_د ك_ه ق_رآن درب_اره اش مى ف_رم_اي__د:

ارمياى نبى، شموئيل و طالوت (155)

«نشانه اين كه او از طرف خدا سلطان شما شده اين است كه آن "تابوت" را كه سكينتى از پروردگارتان و بقيه اى از آن چه از آل موسى و آل هارون به جاى مانده در آن اس__ت، براى شما مى آورد، در حالى كه ملائكه آن تابوت را حمل مى كنند.»

سپس امام فرمود: منظوراز «بَقِيَّه» ذريه انبياست. (نقل ازامام ابى جعفر عليه السلام در تفسير قمى) اعتراض بنى اسرائيل به فرماندهى و سلطنت طالوت ظاهرا اعتراض بى جا به نظر مى رسد، ولى اين اعتراض آن ها يك ريشه اعتقادى داشته است، زيرا يهود معتقد بودند كه در كار خدا بداء و نسخ و تغييرى نيست، و اين سه از خدا محال است، كه قرآن از ايش_ان حك_ايت ك_رده ك_ه گفتن_د:

«يَدُاللّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ اَيْديهِمْ _ دست خدابسته است،دستشان بسته باد!»(64/مائده)

(156) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

پيامبرشان در پاسخ فرموده:

«اِنَّ اللّهَ اصْطَفيهُ عَلَيْكُمْ! _ خدا او را بر شما ت_رجي_ح داده اس_ت!» (247 / بقره)

از طرف ديگر بنى اسرائيل معتقد بودند سلطان بايد مردى توان گر باشد و چون ط_ال_وت م_ردى فقي_ر ب_ود من_اف_ات ب_ا سلطن_ت داش_ت، ك_ه پي_امب_رش_ان ج_واب داده:

«وَ زادَهُ بَسْطَةً فِى الْعِلْمِ وَ الْجِسْ_مِ!» (247 / بقره)

يعنى، سلطنت پ_ول نم_ى خ_واه_د بلك_ه ني_روى فك_رى و ني_روى جسم_ى م_ى خ_واهد،

كه طالوت ه_ر دو را بيش از شما دارد. و بالاخره:

«وَ اللّهُ يُؤْتى مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ! _ خداى تعالى ملك خود را به هر كه بخواهد مى ده__د!» (247 / بق___ره)

و قهرا مصالح جامعه در آن است!

ارمياى نبى، شموئيل و طالوت (157)

آيات قرآنى بقيه تاريخ اين جنگ را چنين توصيف مى كنند:

«_ همي_ن كه طالوت سپاهيان را بيرون برد، گف__ت:

_ خ_دا شم___ا را ب__ا نه___ر آب__ى امتح__ان مى كن__د،

ه___ر ك__ه از آن بن__وش__د از م__ن نيس_ت،

و ه__ر ك_س از آن نن_وش__د از م__ن است ،

مگر آن كس كه با مشت خود كفى بردارد و لبى تر كند!

و از آن لشك_ر به جز اندكى همه نوشيدند.

و همي__ن ك_ه او ب_ا كس__ان__ى ك__ه ايم__ان داشتن__د از شه__ر بگ_ذش_ت، گفتن___د:

- امروز ما را طاقت "ج_ال_وت" و سپ_اهي_ان وى نيس_ت!

(158) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

آن ها كه يقي_ن داشتند كه به پيشگ_اه پ_روردگ_ارش_ان م_ى رون_د، گفتن___د:

- چه بسي_ار شده كه گروهى اندك به خواست الهى بر گروهى كثير غلبه كرده اند.

و خ____دا پشتيب____ان ص__اب___ران اس____ت!

و چون ب_ا ج_ال_وت و سپ_اهيانش رو به رو شدند گفتند:

_ پ_____روردگ_________ارا!

صب_رى به م_ا ده و ق_دم ه_ايم_ان را استوار س_از

و ب___ر گ___روه ك__اف__ران پي__روزم__ان گ___ردان!

"رَبَّن__ا اَفْ__رِغْ عَلَيْن__ا صَبْ__را وَ ثَبِّ_تْ اَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْك_افِرينَ!" (250/بقره)

ارمياى نبى، شموئيل و طالوت (159)

پ_س ب_ه خ_واست خ__دا شكست ش_ان دادن____د

و "داود" ج__________ال_______وت را كش____________ت!

و خ_داي_ش پادشاهى و فرزانگى به "داود" بداد،

و آن چ____ه م__ى خ__واس_ت ب__ه او بي__ام__وخ_ت!

اگ_ر خدا بعض_ى مردم را به بع_ض ديگر دفع نم_ى ك__رد زمي_ن تب_اه مى شد!

ولى خدا با اه__ل جهان صاحب كرم است!

اي_ن آيت هاى

خ_داس_ت ك_ه (اى پي_امب__ر اس_لام) ب_ه ح_ق بر تو مى خوانيم،

و محقق_____ا ت____و از پي_____امب______ران____ى!»

آن كم باشند، و خوارى و ناب_ودى از آن نف_اق و فس_ق اس_ت. ه_ر چن_د ص_احب_انش بسي__ار ب_اشن_د.

(162) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

بنى اسرائيل، كه اين داستان مربوط به ايشان است، مادام كه در كنج خمود و كسالت و سستى خزيده بودند، مردمى ذليل و توسرى خور بودند، همين كه قيام كردند و در راه خدا كارزار كردند و كلمه حق را پشتيبان خود قرار دادند، هر چند كه صادقان ايشان در اين دعوى اندك بودند، و اكثرشان وقتى جنگ حتمى شد، فرار كردند، و در ثانى سر اعتراض به طالوت را باز كردند، و در ثالث از آب نهرى كه مأمور بودند ننوشند، نوشيدند، و در رابع به طالوت گفتند كه ما حريف جالوت و لشكريانش نمى شويم، ولى مع ذلك خدا يارى شان كرد و بر دشمن پيروزى شان داد، و دشمن را به اذن خدا فرارى دادند، و داود جالوت را كشت، و ملك و سلطنت در بنى اسرائيل مستقر گرديد، و حيات از دست رفته شان را دوباره به ايشان برگردانيد، و بار ديگر سيادت يافتند!

همه اين ها به خاط__ر آن كلامى بود كه ايم__ان و تقوى بر زبانش__ان جارى ساخت،

مسئله نفاق و جهاد و تحليلى برجنگ طالوت و جالوت (163)

و آن اي_ن ب___ود ك_ه وقت__ى ب_ا ج_ال_وت و لشك_ري_ان__ش ب_رخ__ورد كردن__د، گفتن___د:

«رَبَّن__ا اَفْ__رِغْ عَلَيْن_ا صَبْ_را وَ ثَبِّتْ اَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرينَ!»

(250 / بقره)

اين ماجرا عبرتى است ك_ه اگ_ر هم_ه م_ؤمنينى ك_ه در ه__ر عصر مى آيند آن را نصب العين خود قرار دهند و راه گذشتگان صالح را پيش بگيرند، بر دشمنان خود غلبه خ_واهن__د ياف___ت، البت_ه م_ادام ك_ه م_ؤمن ب_اشن_د!

«قاتِلُوا فى سَبيلِ اللّهِ!»

(167/آل عمران)

خداوند متعال كه با اين آيه جهاد را بر مسلمين واجب مى كند در كلامش همه جا آن را مقيد به «فى سَبيلِ اللّهِ!» مى كند، اين براى آن است كه به وهم كسى در نيايد و كسى خيال نكند كه اين وظيفه دينى مهم صرفا براى اين تشريع شده كه امتى بر ساير مردم

(164) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

تسلط پيدا كند و اراضى آنان را ضميمه اراضى خود كند، همان طور كه نويسندگان تمدن اسلام، چه جامعه شناسان و چه غير ايشان، همين طور خيال كرده اند، و حال آن كه چنين نيست، و قيد «فى سَبيلِ اللّهِ،» مى فهماند كه منظور از تشريع جهاد در اسلام ب__راى اين اس_ت كه دين الهى كه مايه صلاح دنيا و آخرت مردم است در عالم سلطه يابد.

در آيه بعدى «وَ اعْلَمُوا اَنَّ اللّهَ سَميعٌ عَليمٌ!» (244 / بقره) مؤمنين را زنهار مى دهد از اين كه در اين سير خود قدمى برخلاف دستور خدا و رسولش بردارند، و يا كلمه اى در مخالفت بگويند، و حتى نفاقى در دل مرتكب شوند، آن طور كه بنى اسرائيل كردند، آن زمان كه درباره طالوت به پيامبرشان اعتراض كردند كه -

او چگونه مى تواند بر ما حكومت كند، يا گفتند كه ما امروز طاقت هماوردى جالوت ولشكريانش را نداريم، يا آن زمان، بعد از آن كه جنگ بر آنان واجب شد سستى به

مسئله نفاق و جهاد و تحليلى برجنگ طالوت و جالوت (165)

خرج دادند و پشت ب_ه جنگ ك_ردن_د، ي_ا آن زم_ان ك_ه واجب ش_د ت_ا از نه_ر آب نن_وشند مخالفت ك_ردند و ف_رم_ان طال_وت را نب_ردن__د!!!!

رواي__ات اسلامى تع__داد باقى ماندگ__ان با طال__وت را ب__راى جن__گ با جال__وت سى صد

و سي_زده نفر، ب_ه ع_دد مج_اه_دي__ن اس___لام در جن_گ ب__در دانست__ه ان_د! (1)

همين طور كه مى رفت به سنگى برخورد كه صدايش زد و گفت: اى داود مرا بردار و با من جالوت رابه قتل برسان،كه خدا مرا براى كشتن او خلق كرده است! داود آن سنگ را برداشت و در توبره اى انداخت كه سنگ فلاخونش را در آن مى ريخت تا

(168) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

گوسفندان را با آن براند، و به راه افتاد تا داخل لشكر شد، و شنيد كه همگى از خون خ_وارى و قهرمان__ى جالوت تعريف مى كردند و امر او را عظيم مى شمردند.

داود گفت:

- چه خبر است كه اين قدر او را بزرگ شمرده و خود را در برابرش باخته ايد؟

به خدا قسم به محضى ك_ه با او روب_ه رو ش_وم ب_ه قتلش خ_واه_م رس_ان__د!

مردم جريان او را به طالوت خبر دادند، و او را نزد طالوت بردند، طالوت گفت:

- اى پسر مگر تو چه نيروئى دارى؟ و چه تجربه اى در كار جنگ اندوخته اى؟

گفت:

- هميش_ه شي_ر درن_ده ب_ه گ_وسفن_دان م_ن حمل_ه م_ى كن_د و گ_وسفن_دى را م_ى رب_اي_د و م_ن او را تعقي_ب م_ى كن_م و س_رش را ب_ه ي_ك دس_ت گ_رفت_ه و ف_ك

داود جوان و مبارزه او با جالوت (169)

پ_ائين_ش را ب_ا دس_ت ديگ_ر ب_از م_ى كن__م و گ__وسفن___د را از ده__ان_ش در م__ى آورم.

طالوت به لشكريانش گفت زرهى بلند برايم بياوريد! و وقتى آوردند آن را به گردن داود انداخت وزره تا زانوى داود را پوشانيد. ط_ال_وت و س_اي__ر بن_ى اس_رائيل از اي_ن كه اولين زره به اندام او شد تعجب كردند، و طالوت گ_فت:

- اميد است خدا جالوت را به دست وى به قتل برساند!

وقت__ى صبح ش__د

مردم گ__رد طالوت جم_ع ش_ده و دو ص_ف لشك_ر روب_ه روى ه_م ق___رار گ_رفتن__د، داود گف_ت :

- جالوت را به من نشان بدهيد!

همين كه او را ديد آن سنگ را از توبره در آورده و در فلاخن گذاشت و به سوى جالوت رها كرد و سنگ مستقيم بين دو چشم جالوت خورد و تا مغز سرش فرو رفت.

(170) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ج__ال__وت از اس_ب س_رنگ_ون ش__د. م_ردم ف_ري_اد زدن_د:

«داود ج_____ال______وت را كش___ت !

داود ب_اي_د پ_ادش__اه م__ا ب_اش___د!»

از آن ب_ه بع_د ديگ_ر ف_رمان طال_وت را گ_ردن ننهادند،

و داود را ف__رم_ان___ده خ_ود ك_ردن_____د.

خداى تعالى «زبور» كتاب آسمانى را ب_ر او ن_ازل كرد،

و صنع___ت آهنگ___رى ب_ه او آموخ___ت،

و آه_ن را ب____راي____ش ن_______رم ك____رد.

و به كوه ها و مرغان فرمان داد تا با او تسبيح بگ_ويند.

اح_دى «ص___وت داود» را ن__داشت.

داود جوان و مبارزه او با جالوت (171)

داود قب_لاً در بنى اس_رائي_ل ب____ود،

و خود را از ايشان پنهان مى داشت.

و خ__داى تعال____ى ني__روى ف__وق الع___اده اى در عب___ادت ب__ه او داده ب_____ود. (1)

تعالى به اين معنا اشاره كرده كه داود را «خليفه» خود كرد تا در بين مردم داورى و حكم كند و به او «فصل الخطاب» كه همان علم داورى در بين مردم است، آموخت. (20 تا 26 / ص)

3 _ در جاى ديگر، قرآن اشاره دارد به اين كه خداوند متعال داود عليه السلام را و هم چنين سلطن_ت او را تأييد ف_رم_ود، و ك_وه ه_ا و م_رغ_ان را مسخ_ر ك_رد ت_ا ب_ا او تسبي__ح بگ___وين___د: (79 / انبياء و 19 / ص)

4 _ در س_وره ه_اى ديگرى اش_اره اى ب__ه اي___ن معن__ى دارد ك_ه خداوند تعال_ى

سرگذشت داود در قرآن (173)

آه_ن را براى او نرم ك_رد تا با آن هر چه لازم ب_اش_د بس_ازد، و مخص_وص_ا زره جنگى درس_____ت كن____د. (80 / انبي___اء و 11 / سبا)

بسيار شنيع و رسواست، كه متأسفانه در برخى روايات اسلامى در اين زمينه نيز با دسيسه وارد كرده اند، و ما در اين جا از نقل آن خوددارى

(176) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

مى كنيم كه اوراق پاك كتاب انبياء را از اين آلوده سازى ها پاك نگه داريم زيرا در نقل آن هيچ ف_اي_ده اى نيست ج_ز ايجاد يك تصوير ناروا از يك معصوم خدا!

در مورد ورود چنين خزعبلاتى به روايات اسلامى نيز كافى است روايتى را نقل كنيم كه امام معصوم از شنيدن آن عكس العملى نشان داده كه براى پاك كردن نارواهاى تورات حاضر از دامن پيامبران معصوم الهى كفايت مى كند:

از جمله اسرائيلياتى كه در درمنثور و ساير منابع آمده و صاحب مجمع البيان آن ها را خلاصه كرده و پس از نقل اظهار نظر مى كند كه داستان عاشق شدن داود سخنى است كه هيچ ترديدى در فساد و بطلان آن نيست، براى اين كه اين نه تنها با عصمت انبياء سازش ندارد بلكه حتى با عدالت نيز منافات دارد و چطور ممكن است انبياء كه امينان خدا در وحى او و سفيرانى هستند بين او و بندگانش، متصف به صفتى باشند كه

اختلاف نظر قرآن و تورات درباره داود (177)

اگر يك انسان معمولى متصف بدان باشد،ديگر شهادتش پذيرفته نمى شود،وحالتى داشته باشند كه به خاطرآن حالت مردم از شنيدن سخنان ايشان و پذيرفتن آن تنفر كنند!!

در روايات شيعه در كتاب «عيون» در باب (مجلس حضرت رضا عليه السلام نزد مأمون، و مباحثه اش درباره ارباب ملل و مقالات) امام رضا عليه السلام به ابن جهم فرمود:

- بگ___و ببين_م، پ___دران شم_ا درب_اره داود چ___ه گفته ان___د؟

اب_______ن جه____م ع___رض______ه داش__ت:

- مى گويند

او در محرابش مشغول نماز بود كه ابليس به صورت مرغى در برابرش ممثل شد، مرغى كه زيباتر از آن تصور ندارد.

پس داود نماز خود را شكست و برخاست تا آن مرغ را بگيرد و مرغ پريد و داود او را دنبال كرد و مرغ بالاى بام رفت وداود هم به دنبالش به بام رفت و مرغ به داخل خانه

(178) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

اوريا فرزند حيان شد و داود به دنبالش رفت و ناگهان زنى زيبا ديد كه مشغول آب تنى است. داود عاشق آن زن شد و اتفاقا شوهر او يعنى اوريا را قبلاً به مأموريت جنگى روانه كرده بود، پس به امير لشكر خود نوشت كه اوريا را پيشاپيش تابوت قرار دهد و او هم چنين كرد واما به جاى اين كه كشته شود بر مشركين غلبه كرد و داود از شنيدن اين قضيه ناراحت شد و دوباره ب_ه امي_ر لشك_رش ن_وشت ك_ه او را ه_م چن_ان جل_و تابوت قرار بده و امي__ر چن_ان ك__رد و اوريا كشته شد و داود با همسر او ازدواج كرد....

راوى مى گويد:

حضرت رضا عليه السلام دست به پيشانى خود زد و فرمود:

«اِنّا لِلّهِ وَ اِنّا اِلَيْهِ راجِ_عُ___ونَ!» (156 / بقره)

- آيا به يكى از انبياء خدا نسبت مى دهيد كه نماز را سبك شمرد و آن را

اختلاف نظر قرآن و تورات درباره داود (179)

شكست و به دنبال مرغ به خانه مردم در آمد و به زن مردم نگاه كرد و عاش__ق شد و شوه__ر او را دست__ى دست__ى كش___ت؟؟!!!

اب_ن جه_م پ_رسي__د :

- يابن رسول اللّه پس گناه داود در داستان

دو متخاصم چه بود؟

ف_______رم_________ود:

- واى بر تو! خطاى داود از اين قرار بود كه او در دل خود گمان كرد كه خدا هيچ خلق_ى دان_ات_ر از او ني_اف_ري_ده اس_ت، و خ_داى تع_ال_ى ب_راى ت_ربي_ت او و دور نگ_ه داشت_ن او از عج_ب و غ_رور، دو ف_رشت_ه ن_زد وى ف_رستاد تا از ديوار محرابش بالا روند. يكى گفت: ما دو خصميم كه يكى ب_ه ديگ_رى ظل_م ك_رده اس_ت. ت_و بي_ن م_ا ب_ه ح_ق داورى ك_ن، و از راه ح_ق منح_رف مش_و، و م_ا را ب_ه راه مي_ان_ه رهنم_ون ش_و!

(180) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

- اين برادر من نود و نه ميش دارد و من يك ميش دارم به من مى گويد كه اين يك ميش خ_ودت را در اختي_ار من بگ_ذار، و اين سخن را ط_ورى مى گوي_د ك_ه م_را زب_ون مى كند! داود، بدون اين كه، از طرف مقابل نيز بپرسد كه تو چه مى گوئى، و يا از مدعى طلب شاهد كند در قضاوت عجله كرد و عليه آن طرف و به نفع صاحب يك ميش حكم كرد، و گفت: او ك_ه از تو مى خ_واه_د ي_ك مي_ش را ه_م در اختي_ارش بگ_ذارى ب_ه ت_و ظل_م ك_رده اس_ت!

خط_اى داود در همي_ن ب_ود ك_ه از رس_م داورى تج_اوز ك_رد، ن_ه آن ك_ه شم_ا مى گوئيد! مگر نشنيده اى كه خداى عزّوجلّ مى فرمايد:

«يا داود ما تو را خليفه خود در زمين كرديم

ت_ا در بي___ن م_ردم ب_ه ح_ق داورى كن__ى!»

ابن جهم عرضه داشت:

اختلاف نظر قرآن و تورات درباره داود (181)

- ي___اب___ن رس__ول اللّه پ__س داست__ان داود ب__ا اوري___ا چ____ه ب____وده اس_____ت؟

حض___رت ف___رم___ود:

- در عصر داود حكم چنين بود

كه اگر زنى شوهرش مى مرد يا كشته مى شد، ديگر حق نداشت شوهر ديگرى اختيار كند، و اولين كسى كه خدا حكم را برايش برداشت و به او اجازه داد تا با زن شوهرمرده ازدواج كند داود عليه السلام بود كه با همسر اوريا بعد از كشت_ه ش_دنش و گ_ذشتن ع_ده ازدواج ك__رد، و اي_ن ب__ر م__ردم آن روز گ__ران آمد. (1)

ب__ه س___وى او رج___وع م__ى ك____ردن__د،

و م__ا پ_اي_ه ه__اى مل__ك او را محك_م ك_ردي___م،

و او را حكم___ت و فص_ل خط___اب دادي_______م!»

حضرت داود در تسبيح خداى تعالى مردى نيرومند بود، و خدا را تسبيح مى كرد، و كوه ها و مرغان با او هم صدا مى شدند، و نيز مردى نيرومند در سلطنت، نيرومند در

(184) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

علم، و نيرومند در جنگ بود، و همان كسى است كه جالوت را به قتل رسانيد. تأييد خداى تعالى از داود عليه السلام به اين نبوده كه كوه ها و مرغان را تسبيح گوى كند، چون تسبيح اختصاص به اين دو موجود ندارد، و تمامى موجودات عالم تسبيح گوى اويند، تأييد خداى تعالى از اين بابت بوده كه تسبيح آن ها را موافق وهماهنگ تسبيح داود كرده است، و صداى تسبيح آن ها را به گوش وى و به گوش مردم مى رسانيده است. البته تسبيح آن هابه لسان قال بوده است، نه به زبان حال.

«فصل الخط_اب» بخشي_دن ب_ه داود ب_ه معن_ى آن اس_ت ك_ه انسان قدرت تج_زي_ه و تحليل يك كلام را داشته باشد، و بتواند يك كلام را تكه تكه كرده و ح_ق آن را از باطلش ج_دا كن_د، و اي__ن معن_ا ب_ا قض_اوت صحي_ح در بين دو طرف دع__وى نيز منطبق است.

قض_اوت و داورى داود (ع) (185)

بام ديوار محراب شدند و از آن جا به داود در آمدند و به همين جهت داود از ورود آن ها به فزع و وحشت افتاد چون بدون اجازه و از راه غير عادى وارد شده بودند.

وقت__ى ديدن__د ك__ه داود ب__ه ف___زع افت_اد، خ_واستن_د او را دلخ__وش و آرام

(186) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

س__ازند و فزعش را تسكين دهند، لذا گفتن_د:

_ مت__رس! م___ا دو خصمي___م بي__ن م___ا حك__م ك___ن ك____ه ب____ه ح____ق ب_اش_د،

و در حك____م ك___ردن_ت ج____ور مك__ن،

و ما را به راه وسط و طريق عدل راه بنما!

(منظور دو نفر دشمن نيست بلكه دو طايفه متخاصم، يا دو فرد از دو طايفه هستند كه بعضى ب__ر بع_ض ديگ_ر ظل_م ك_رده ان_د.)

يكى گفت:

- اين برادر من است كه نودونه گوسفند دارد و من يك گوسفند دارم. او مى گويد كه اين يك گوسفندت را در تحت كفالت من قرار بده، و در اين كلامش مرا مغلوب هم مى كند.

داود گفت:

موضوع قضاوت داود در قرآن (187)

- او در اي_ن سخن ك_ه گ_وسفند ت_و را ب_ه گ_وسفندان خ_ود ملح_ق سازد، به تو ظلم مى كند و بسيارى از شريكان هستند كه بعضى بر بعضى ديگر ستم مى كنن_د، مگ_ر كس__انى ك_ه ايم_ان دارن___د و عم_ل ص_ال_ح م_ى كنن_د، ك__ه اي__ن دست_ه بسي_ار كمن__د!

اين آيه شريفه پاسخى است كه داود عليه السلام به مسئله آن قوم داده است، و بعيد نيست ك__ه پ_اس_خ او حك_م تق_دي_رى ب_وده اس_ت، چ_ون اگ_ر چني_ن نب_ود ج_ا داشت از ط_رف مق_اب_ل ه_م بخ_واه__د ت_ا دع_وى خ__ود را ش_رح ده_د، بع_دا بي_ن آن دو قض_اوت كن_د.

ممكن است داود عليه السلام از قرائنى اطلاع داشته

است كه صاحب نودونه گوسفندمحق است و حق دارد آن يك گوسفند را از ديگرى طلب كند ولكن از آن جا كه صاحب يك گوسفند سخن خود را طورى آورد كه رحمت وعطوفت داود را برانگيخت، لذا بدين پ_اس_خ مب_ادرت ك_رد ك_ه اگ_ر اين طور ب_اشد ك_ه ت_و مى گوئى او به تو ستم كرده است.

(188) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

است_اد س_ازد.

(190) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

همه اين هاتأييد مى كنند اين احتمال را كه هم مراجعه كنندگان به او ملائكه بوده اند و هم به صورت مردانى از جنس بشر ممثل شده بودند.

در نتيجه اين احتمال قوى به نظر مى رسد كه واقعه نام برده چيزى بيش از يك تمثل نظير رؤيا نبوده است،كه در آن حالت افرادى راديده كه از ديوار محراب بالا آمدند، و به ناگهانى بر او در آمده و يكى گفته است: من يك ميش دارم و اين ديگرى نودونه ميش دارد، تازه مى خواهد يك ميش مرا هم بگيرد، و در آن حالت به صاحب يك ميش گفته است: رفيق تو به تو ظلم م_ى كن_د... ت_ا آخ_ر داست_ان.

پس اگر سخن داود به فرضى كه حكم رسمى و قطعى او بوده باشد - در حقيقت حكمى است در ظرف تمثل، هم چنان كه اگر اين صحنه را در خواب ديده بود، و در آن عالم حكمى بر خلاف كرده بود، گناه شمرده نمى شد. حكم در عالم تمثل هم گناه و خلاف

امتحان داود (ع) (191)

نيست، چون علم تمثل هم مانند عالم خواب عالم تكليف نيست، و تكليف ظرفش تنها در عالم مشهود بيدارى است، كه عالم ماده است، و در عالم مشهود و واقعى نه كسى به داود مراجعه كرد و نه ميشى در كار بود، و نه ميش هائى، پس خطاى داود خطاى در عالم تمثل بوده كه آن جا تكليف نيست، مانند خط_اى آدم عليه السلام در ب_هشت ك_ه قب_ل از ورود ب_ه زمي_ن و ن_زول تكلي_ف ب_ه ص_ورت ق_وانين شريعتى و دينى، انجام شده است. همه اين حرف ها را بدان خاطر زديم

كه خواننده عزيز متوجه باشد كه ساحت مقدس داود عليه السلام منزه از نافرمانى خداست، و چه خود خداى تعالى آن جناب را «خليفه خود» خوانده است!

دليل بر اين كه بايد كلام داود عليه السلام را فرضى گرفت اين است كه عقل و نقل حكم مى كنند بر اين كه انبي_اء عليه السلام ب_ه عصمت خ_دائى معصوم از گناه و خطا هستند، چه

(192) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

بزرگ آن ه_ا و چ__ه ك__وچ_ك آن ه_ا!

علاوه بر اين كه خداى سبحان در خصوص داود عليه السلام قبلاً تصريح كرده بود به اين كه حكمت و فصل خطابش داده است.

خود مؤيد آن است كه مراد به جعل خلافت اين نيست كه ش__أن و مقام خلاف__ت به او داده باش__د بلك__ه مراد اين است كه شأنيتى را كه به حكم «وَ اتَيْناهُ الْحِكْمَةَ وَ فَصْلَ الْخِطابِ،» (20 / ص) قبلاً به او داده بود، به فعليت برساند، و عرصه ب_روز و ظه_ور آن را ب__ه او ب_ده_د. م_ى ف_رم_اي_د:

«اى داود!ما تو را جانشين خود در زمين كرديم!

پ__س بي___ن م____ردم ب____ه ح___ق داورى ك___ن!

(194) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

و ب_ه دنب_ال ه_واى نفس م_رو! ك_ه از راه خ_دا ب_ه بى راه_ه م_ى كش______د،

و معلوم است كسانى كه از راه خدا به بى راهه مى روند عذابى سخت دارند

ب_ه ج_رم اين كه روز حس_اب را از ي_اد ب_ردن_د!»

در اين آيه شريفه دلالتى هست بر اين كه هيچ ضلالتى از راه خدا، و يا هيچ معصيتى از معاصى، منفك از نسيان روز حساب نيست.

م_ى ف_رم__اي___د:

«در داورى بي_ن م_ردم پي_روى ه_واى نف__س مك_ن كه از ح_ق گمراه_ت مى كن_د، حق___ى ك__ه هم__ان راه خ___داس_ت.»

در نتيج_ه م_ى فهم_ان_د ك__ه سبي_ل و راه خ_دا «ح_ق» اس_ت، و دلي_ل اي_ن ك_ه از پي_روى ه_واى نفس نه_ى مى كن_د اين است ك_ه اين ك_ار ب_اعث م_ى ش_ود انس_ان از روز

مفهوم خلافت داود (ع) در زمين (195)

حس_اب غافل ش_ود، و ع_ذاب ش_دي_د روز قي_امت را فرام_وش كن_د. منظ_ور از فراموش ك_ردن آن، ب_ى اعتن_ائ_ى ب___ه ام___ر آن اس__ت.

سپس مى فرمايد:

«و آن ه___ا پن_داشتن_د ك__ه م__ا آسم__ان و زمي__ن را ب__ه باط___ل آف__ري__دي___م؟

و ح_ال آن ك__ه چني__ن نب_ود،

و اي__ن پن_____دار كس______ان__ى اس__ت ك___ه كف____ر ورزي___دن____د.

پس واى بر كاف_ران از آت_ش!

و يا

پنداشتند ك ما با آن هائى كه ايمان آورده و عمل صالح كردند،

و آن هائى كه در زمين فساد انگيختند يك جور مع_امل_ه مى كني__م؟

و ي_____ا متقي__ن و فجّ__ار را ب___ه ي__ك چ_____وب م___ى راني_____م؟

(196) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

اين كتابى است كه ما به س_وى ت_و (اى محم__د!) ن_ازلش ك_ردي__م،

ت_ا در آي_ات آن ت_دب_ر كنن_د،

و در نتيج_______ه خ____ردمن_____دان مت___ذك______ر ش____ون____د!» (1)

پ_اك م_ى گ_ردد،

و ي_ك جامع__ه بش_رى ص_الح كه خ__داى را بن_دگى كنند،

و به وى شرك نورزند،

در آن زن_دگ_ى كنن_د،»

در سوره ن__ور مى فرماي___د:

«خدا به آن ع_ده از شم_ا ك_ه ايم_ان آورده و عمل صالح ك_ردن_د،

در زبور داود چه نوشته بود؟ (199)

وعده داده كه به زودى ايشان را جانشين ديگران در زمين كند....»

تا آن جاكه مى ف_رم_اي_د:

- ت___ا م__را بپ_رستن_د و چي__زى ش___ريك م__ن ق___رار ن__دهن__د!

اگر منظور از اين بركات اخروى است كه عبارت است از مقامات قربى كه در دنيا براى خود كسب كرده اند، چون اين مقامات هم از بركات حيات زمينى است هر چند ك_ه خودش از نعيم آخرت است!

هم چنين حكايت اهل بهشت است كه مى گويند:

«حم__د خداى را كه زمي__ن را به ما ارث داد تا هر جا از بهشت را كه بخواهيم براى خ_ود انتخاب كنيم.» (74 / زمر)

«ايش___ان هستند وارث____ان!

(200) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

يعن_ى هم_ان ه_ائ_ى ك__ه ف__ردوس ب_ري_ن را ارث م_ى ب_رن___د.» (11 / مؤمنون)

از آيه مورد بحث معلوم مى شود كه بحث خاص به يكى از دو وراثت دنيائى و آخ_رت_ى نيس_ت بلك_ه ه__ر دو را ش_ام_ل م_ى ش___ود. (1)

در آوردي_م ك_ه ت_ا شع_اع ي_ك م_اه از ه_ر ط_رف ب_ه دست_ور او و ب_ا اج_ازه او مى وزيد.

و جن را برايش مسخر كرديم تا هر چه او مى خواست از محراب ها و تمثال ها و غير آن برايش مى ساختند.

آن گاه خداى تعالى داود و سليمان را دستور مى دهد به اين كه به شكرانه اين مواهب عمل صالح كنند، و آن دو بندگانى شكور بودند.

(202) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

سپس به داستان سباء اشاره مى كند كه خدا به آنان دو تا باغ در دو طرف راست و چپ شهر داده بود تا با عوايد آن ها زندگى مرفهى داشته باشند. ولى آنان به جاى شكرانه خدا، نعمت او را كفران كردند، و از اداى شكرش سر باز زدند، و خداوند سبحان سيل عرم را به سويشان گسيل داشت، و در نتيجه مايه آبادى محل شان از بين رفت، و خ_ود م_ردم آن چن_ان متف_رق ش_دن__د ك_ه اث_رى از ايش_ان نم_ان___د و تنه_ا قصه هائى از آن___ان ب___ه ج_اى م_ان__د!

همه اين ها به خاطر كفران نعمت واعراض از شكر خدا بود و خدا جز مردم كف__ران پيش__ه را كيف___ر نم_ى كن___د!

آيات چنين آغاز مى شود:

«و به تحقيق داود را از ناحيه خود فضلى داديم،

نعمت هاى اعطائى به داود و سليمان (203)

(و آن اين بود كه به كوه ه_ا و م_رغ_ان گفتي_م:)

_ اى كوه ها، اى مرغ_ان، ب_ا او هم ص_دا ش_وي_د!

_ و آه__ن را ه__م ب__راي_ش ن____رم ك__ردي____م.

(و ب__دو گفتيم با اين آهن نرم شده،) زره بباف،

و رشت__ه ه___اى آن را ب__ه ي___ك ان_دازه بب___ر،

و عم____ل ص____ال_____ح ك____ن!

كه من به آن چه مى كنيد، بينايم!»

ق__رآن مجي__د هماهن__گ و هم

آواز ش__دن كوه ه__ا و مرغ__ان را ب__ا داود عليه السلام چني___ن بي_____ان ف_____رم______وده ك____ه:

«ما كوه هارا چنان مسخركرديم كه شام و صبح با اوتسبيح مى گفتند، و نيز مرغان را

(204) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

كه همه نزدش جمع شده و مى خواندند.» (19/ص)

در آيه فوق نيز خطاب به كوه ها و مرغان شده است، و در واقع اين است كه خداوند با خطاب خود جبال و طير را مسخر او كرده است و معلوم است كه در اين معنا جبال و طي__ر مفعول تسخيرند كه با خط__اب الهى مسخر او شده اند.

در ادامه مى فرماي__د كه ما آهن را هم با هم__ه صلابتش براى او نرم كرديم. منظ_ور از اي__ن ك_ه ف_رم__ود: در ب_افت__ن زره تق_دي_رى بگي__ر! معناي__ش اين است كه حلقه ه_اى زره را ان_دازه گيرى كن تا با ه_م من_اسب ب_اشن_د.

و بلافاصله خطاب را برگردانده و فرموده:

«عم__ل ص_ال__ح كني___د!»

منظ_ور اين اس_ت ك_ه م_ا ب__ه داود گفت_يم:

نعمت هاى اعطائى به داود و سليمان (205)

_ ب__ه شك_ران_ه اي__ن نعم__ت ه__ا ت__و و ق__وم__ت ب__اي_د عم___ل ص__ال___ح كني__د! (1)

اين حمد و شكر خود به كار برده اند و فضيلت علم خود را به خداون_د نسب_ت داده ان_د روش_ن اس_ت، چ_ه مث_ل م_ردم ب_ى ايم_ان عل_م خ_ود را ب_ه خ_ود نسب_ت ن_دادن_د، ب_رخ_لاف آن چ_ه ق_ارون اي_ن اشتب_اه را م_رتك_ب ش_د و در پ_اس_خ ق_وم_ش ك__ه او را نصيح_ت ك_ردن_د ك__ه ب_ه م_ال و ث_روت خود نبال_د، گفت:

«مگر جز اين است كه اين ثروت و اموال را با علمى كه نزد خود داشتم، جمع آورى كرده ام» (78/قصص)

ق__رآن ك_ري_م اي_ن صف___ت رذيل_ه را از اق__وام ديگ_رى ني_ز نق__ل فرم__وده اس__ت:

«پس وقتى پيامبرانشان با معجزات روشن سوى آن ها آمدند، آن ها زير بار نرفته

دعاى مشترك داود و سليمان (207)

و به عل__م خود غرّه شدند، و در نتيجه جزاى استهزايشان بر آنان تحقق يافت!» (83 / مؤمن)

بيان داود و سليمان عليه السلام و نشان دادن علمى را كه در نزد خود داشتند نبايد حمل بر خودستائى و تكبر آنان كرد، زيرا آن دو بزرگوار ذكر نعمت خداوندى را مى كردند كه به آنان ارزانى فرموده است، و حق هم همين بوده است، زيرا سليمان و داود عليه السلام بر بسيارى از م_ؤمنين فضيلت داشته اند.

طلب فضيلت از خداى تعالى صفت مذموم نيست، بلكه بلندى طبع و علو همتى است كه خداوند آن را تأييد كرده و فرموده:

«كسانى كه مى گويند: پروردگارا! و ما را براى مردم باتقوى امام و پيشوا قرار بده!» (74 / فرقان) (1)

(208) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

1- المي_____زان، ج 13، ص 153.

(209)

را به همه سرگذشت او و مظاهرشخصيت شريفش راهنمائى مى كند:

1 _ اول اي_ن ك_ه آن جناب ف__رزن__د و وارث داود عليه السلام ب__وده ك__ه در اي__ن باره ق__رآن ك__ري__م مى ف__رم__اي___د:

«ما سليمان را ب_ه داود دادي_م.» (30 / ص)

«و سليمان از داود ارث ب_رد.» (16 / نحل)

2 _ دوم اين كه خداى تعالى ملكى عظيم به او داد و جن و طير و بادرا برايش مسخر كرد، و زبان مرغان را به او آموخت كه ذكر اين چند نعمت در كلام مجيدش مكرر آمده اس__ت. (102 / بق_ره و 81 / انبي_اء و 16 تا 18 / نمل و 12 و 13 / سباء و 35 تا 39 / ص)

خلاصه سرگذشت و شخصيت سليمان (ع) (211)

3 _ سوم آن كه به مسئله انداختن جسد بر روى تخت وى اشاره مى كند.(23/ص)

4 _ چهارم آيات مربوط به عرضه «صافنات جياد» بر وى است. (3 تا 23 / ص)

5 _ پنجم آياتى است كه بر مسئله داورى او در مسئله افتادن گوسفند در زراعت پرداخته است. (78 و 79 / انبياء)

6 _ شش____م اش______اره ب____ه داست___ان م___ورچ___ه اس_ت. (18 و 19 / انبياء)

7 _ هفتم آيات م_رب_وط ب_ه داست_ان ه_ده_د و ملكه سباء است. (20 تا 44 / نمل)

8 _ هشت_م آي_ه م_رب_وط ب_ه كيفي_ت درگ_ذشت سليم_ان عليه السلام اس_ت. (14 / سباء)

در قرآن كريم در شانزده مورد نام حضرت سليمان عليه السلام را آورده و ثناى بسيارى از او گفته و او را «بنده» و «اوّاب» خوانده و به علم و حكمتش ستوده و او را از انبياء مهدى و راه يافته ناميده است.

(212) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

عليه السلام در كتاب ملوك اول اصحاح دهم آمده است، و بسيار در حشمت و جلالت امر او و وسعت ملكش، و وفور ثروتش، و بلوغ حكمتش سخن گفته است، ولكن از داستان هاى آن حضرت كه در قرآن ذكر شده، جز همين مقدار نيامده كه وقتى ملكه سباء خبر سليمان را شنيد و فهميد كه معبدى در اورشليم ساخته، و او مردى است كه حكمت داده شده است، بار سفر بست و نزدش آمد و هدايائى بسيار آورد، و او را ديدار كرد و مسائل بسيارى به عنوان امتحان از او پرسيد، و جواب شنيد، آن گاه برگشت.

سرگذشت سليمان در تورات (213)

«عهد عتيق» بعد از آن همه ثنا كه براى سليمان كرده در آخر اسائه ادب به وى نموده و گفته كه وى در آخر عمرش منحرف شد و از خداپرستى دست برداشت و به بت پرستى گرائيد و براى بت ها سجده كرد، بت هائى كه بعضى از زنانش داشتند و آن ها را مى پرستيدند. (اصحاح يازدهم و دوازدهم كتاب سموئيل دوم)

و نيز مى گويد: مادر سليمان اول زن اورياى جنى بود. پدر سليمان عاشق شد و با او زنا كرد، و از همان زنا فرزندى حامله شد ،لاجرم داود از ترس رسوائى نقشه كشيد تا هر چه زودتر اوريا را سر به نيست كند و همسرش را بگيرد، و همين كار را كرد و بعد از كشته شدن اوريا در پاره اى از جنگ ها همسرش را به اندرون خانه و نزد ساير زنان خود برد و در آن جا نيز حامل__ه شد و سليم_ان را به دني_ا آورد.

ولى ق_رآن ك_ري_م س_احت آن جناب را مبرا از پرستش بت مى داند،

هم چنان كه

(214) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ساحت س_اي_ر انبي_اء را من_زه م_ى دان_د، و ب_ر ه_داي_ت و عصم_ت آن_ان تص_ري_ح م_ى كن_د، و در خص_وص سليمان م_ى فرمايد:

«سليمان كافر نش_د!» (102 / بقره)

و نيز ساحتش را از اين كه از زنا متولد شده باشد منزه داشته است و از او حكايت كرده كه در دعايش بعد از سخن مورچه گفت:

«پروردگ__ارا مرا به شكر نعمت ه__ا كه بر من و بر پ__در و مادر م__ن ارزانى داشت__ى مله__م فرم_ا!» (19 / نمل)

از اين دعا برمى آيد كه پدر و مادر او از اهل صراط مستقيمى بوده اند كه خداوند سبح_ان ب_ر آن_ان انع_ام ك_رده است. يعن_ى از نبيّي_ن و ص_دّيقين و شه_دا و ص_الحي_ن!

سرگذشت سليمان در تورات (215)

جن روى آن ها مى نشستند و مى رفتند. و مادر ملكه سباء از جن بوده است، و لذا پاهاى ملكه چون پاى خران سم داشته است، و به همين جهت با جامه بلند خود آن را از مردم مى پوشانيد، تا روزى كه دامن بالا زد تا وارد صرح شود، اين رازش فاش گرديد. در شوكت اين ملكه مبالغه را به حدى رسانده اند كه گفته اند: در قلمرو كشور او چهارصد پادشاه سلطنت داشتند و هر پادشاهى را چهار صد هزار نظامى بود و وى سيصد وزير داشته كه مملكتش را اداره مى كردند، و دوازده هزار سرلشكر داشته كه هر سرلشكرى دوازده هزار سرباز داشته است.

و هم چنين از اين قبيل اخبار عجيب و غير قابل قبولى كه در توجيه آن هيچ راهى نداريم مگر آن كه بگوئيم از اخبار اسرائيليات است و بگذريم، و اگر از خوانندگان عزيز

سليمان (ع) در اخبار و قصه ها (217)

كسى بخواهد به آن ها دست يابد بايد به كتب جامع حديث چون در منثور، عرايس، بحار و ني_ز به تفاسير مطول م_راجع_ه نمايد! (1)

ي_اد م_ى كن_د و آن گ_اه م_وض_وع سخ_ن را منحص__ر مى كن_د ب_ه ش_رح وق_اي_ع زن_دگ_ى حض_رت سليمان عليه السلام .

در اين جا علمى را كه به داود و سليمان داده بود به صورت نكره ذكر فرمود تا اشاره اى باشد به عظمت و اهميت امر آن. در جاى ديگر قرآن علم داود را جداگانه ذكر كرده و فرموده است:

«ب___ه داود، حكم__ت و عل__م داورى دادي____م.» (20 / ص)

تاريخ پيامبرى سليمان و عجايب سلطنت او (219)

و علم سليم__ان را به صورت ديگ__رى مط_رح ك_رده و ف__رم__وده:

«م_____ا حكم__ت را ب____ه سليم____ان تفهي____م ك___ردي_____م،

و ه_ر يك از انبي_اء را حكم_ى و علمى داديم.» (79 / انبياء)

سپ__س قرآن كري__م جمله اى را از آن دو نق__ل مى كن__د كه خدا را سپاس مى دارند ب_ر اي_ن ك_ه آن ه_ا را بر بسي_ارى از م_ؤمن_ان ب_رت_رى بخشيده است.

م__راد به اي_ن برت__رى، ب_رت_رى ب_ه عل_م اس_ت و يا برت__رى به هم__ه مواهب__ى اس_ت كه خ_داى تع_الى ب_ه آن جن_اب_ان اختص__اص داده ب_ود، م_انند:

تسخير كوه ها و مرغان، و نرم شدن آهن براى داود،

هم چنين ملكى را كه خ_دا ب_ه او ارزانى داشته ب_ود.

و سلطن____ت مع____روف سليم___ان عليه السلام

(220) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

تسخير جن و حيوانات وحشى و مرغان،

ه_م چني___ن تسخي___ر ب____اد ب____راى او،

و دانست____ن زب_____ان حي____وان______ات.

اي__ن آي_ه ب_ه من_زل___ه نق_ل اعت_راف آن دو ب_زرگ_وار ب___ر تفضي__ل اله___ى اس_ت.

داده است!

منطق الطير يا زبان پرندگان عبارت است از هر طريقى كه مرغان به آن طريق مقاصد خود را با هم مبادله مى كنند. تا آن جا كه از تحقيق درباره حيوانات به دست آمده معلوم شده است كه هر صنفى از اصناف حيوانات و يا لااقل هر نوعى كه صوت هائى ساده - و بدون تركيب - دارند، كه در موارد خاصى كه به هم مى رسند و يا با هم هستند، سر مى دهند.

مثلاً هنگامى كه غريزه جنسى شان به هيجان مى آيد يك نوع، و هنگامى كه مى خواهند بر يك ديگر غلب_ه كنن_د ج_ورى ديگ_ر، و هنگ_ام ترس طورى، و هنگام التماس و استغاثه به ديگران طورى ديگ_ر اي_ن ص_داها را سر مى دهن_د.

البته اين صداهاى مختلف در مواقع مختلف مختص به مرغان نيست بلكه ساير

(222) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

حيوانات نيز دارند، چيزى كه هست مسلما منظور از منطق الطير در آيه شريفه اين معناى ظاهرى نيست بلكه معنائى است دقيق تر و وسيع تر از آن، زيرا _

1 _ سليمان از نعمتى صحبت مى كند كه اختصاص به او داشت و ساير مردم را چنين وسعى نبود كه بدان دست يابند، ولى معناى ظاهرى منطق الطير قابل فهم ديگران ه__م هس__ت.

2 _ صحبتى كه بين سليمان و هدهد مى گذرد متضمن معارف عاليه اى است كه در وسع صداهاى ظاهرى هدهد نيست، زيرا هدهد در كلام خود ذكر خداى سبحان و وحداني_ت او و قدرت__ش و علم و ربوبيت_ش و عرش عظيم اش را مى كند.

3 _ در اين بحث با سليمان صحبت از پادشاه سباء و تخت او، و اين كه آن پادشاه زن بود، و قوم او براى آفتاب سجده

مى كردند، آمده است. هم چنين سليمان به او مطالبى

سليمان (ع) و علم منطق الطير (223)

مى گويد كه به سباء برود و نامه او را ببرد و نزد آن ها بيندازد و بعد بنشيند و ببيند كه چه مى گويند.

بر هيچ دانشمندى كه در معانى تعمق داشته باشد، پوشيده نيست، وقوفى كه به اين همه مطالب عميق و معارف داراى اصول ريشه دار علمى مى يابند منوط به داشتن هزاران هزار معلومات ديگر است كه چند صداى ساده هدهد نمى تواند قالب آن ها باشد.

علاوه بر اين هيچ دليلى نداريم بر اين كه هر صدائى كه حيوان در نطق مخصوص خود يا در صداهاى مخصوصش از خود سر مى دهد حس ما مى تواند آن را درك كند و تميز دهد، به شهادت اين كه يكى از نطق هائى كه سليمان آن را مى شناخت سخنانى است كه قرآن در آيات بعد، از يك مورچه حكايت كرده است و حال آن كه اين حيوان صدائى كه به گوش ما برسد، ندارد، و نيز به شهادت كشفى كه اخيرا علماى طبيعى

(224) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

امروزه كرده اند كه اصولاً ساختمان گوش انسان طورى است كه تنها صداهائى مخصوص و ناشى از ارتعاشات مادى مخصوص را مى شنود، و آن ارتعاشى است كه در ثانيه كمتر از شانزده و بيشتر از سى دو هزار نباشد، كه اگر ارتعاش جسمى كمتر از آن و يا بيشتر از آن باشد، حس سامعه و دستگاه شنوائى انسان از شنيدن آن عاجز است، ول_ى معل_وم نيست كه حس شنوائى ساير حيوانات نيز عاجز از شنيدن آن ب_اشد، ممك_ن اس_ت آن چ_ه م_ا نمى شن_وي_م، بعض__ى از آن ه_ا را س_اي_ر حي_وان_ات

بشنون__د.

دانشمندان حيوان شناس هم به عجايبى از فهم دقيق و درك لطيف پاره اى از حيوانات مانند: اسب و سگ و ميمون و خرس و زنبور و مورچه و غير آن برخورده اند كه نظير آن ها را در اكثر افراد آدميان نديده اند.

پس، از آن چه گذشت روشن شد و از ظاهر سياق هم برمى آيد كه براى مرغان

سليمان (ع) و علم منطق الطير (225)

منطق_ى است كه خداى سبح__ان علم آن را تنها به سليمان عليه السلام داده بود، و اين كه بعضى از مفسري__ن گفته اند كه نطق مرغان معجزه اى براى سليمان بود وگرنه خود مرغان هيچ يك زب_ان و نطق ندارند، حرف صحيحى نيست! (1)

اعطائى به سليمان (ع) (227)

خ__داى تعال__ى در م__ورد فضل__ى ك__ه در ح__ق سليم___ان عليه السلام ك__رده، ف_رم_وده:

- ما براى سليمان باد را در شعاع يك ماه راهى كه انسان ها طى مى كنند، مسخر كرديم، به طورى كه مسير آن از اول روز تا ظهر آن يك ماه باشد، و از ظهر تا عصرش ه__م يك ماه باش__د، و در نتيج__ه از صب_ح تا به غروب دو ماه مسافت را طى كند.

ضمن_ا از امك_ان_اتى ك_ه در اختي_ار سليم_ان عليه السلام ق___رار داده ش___ده ب___ود اي_ن ب_ود ك_ه خ_دا مى فرم_ايد:

- م___ا مع__دن م__س را م__انن__د آب روان ب_راى او ج__ارى و روان ك___ردي___م.

درباره خدمات_ى ك_ه ج_ن ب_راى سليم_ان م_ى ك_رد، در آي_ه چني_ن ف_رم_وده اس__ت:

- جمع__ى از جن بوده اند - كه نزد او و به اذن پروردگ__ار او ك__ار مى كردن_د، چ__ون خدا آن ه__ا را مسخر وى ك_رده بود.

(228) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

_ و هريك از آن هاكه از امر ما منحرف مى شد از عذابى سوزان به وى مى چشانديم،

_ براى سليمان هرچه مى خواست: از محراب ها، تمثال ها، كاسه هائى چون حوض و ديگ هاى ثابت در زمين، درست مى كردند.

(البته از ظاهر الفاظ آيه برمى آيد كه همه جن مسخر سليمان نبودند بلكه طوايفى از آن ها در خدمت او بودند.)

خداوندسبحان آن گاه خطاب به آل داودمى فرمايد:

_ اى آل داود، شك_________ر بگ______زاري____د!

و بندگان شكرگزار من اندكند. (11تا13/سبا) (1)

1- الميزان، ج 30، ص 264 .

نوع نعمت هاى اعطائى به سليمان (ع) (229)

افكن__دي_م،

(230) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

پس به سوى ما مت_وج_ه ش_د، و گف_ت:

- پ___روردگ____ارا م______را بي___ام___رز!

- و سلطنتى اعطايم كن كه سزاوار احدى بعد از من نباشد!

- و تو به درستى كه عطابخش هستى!»

آن چه به طور كلّى از ميان اقوال و روايات مى توان پذيرفت اين است كه جسد مورد بح__ث جن_ازه كودكى ب__ود ك_ه خ_دا آن را بر تخ__ت سليمان افكند.

درجمله «ثُمَّ اَنابَ قالَ رَبِّ اغْفِرْلى....» اِشعار و بلكه دلالت است بر اين كه سليمان عليه السلام از آن جسد اميدها داشته، و يا ايده آل او در راه خدا بوده است كه خدا او را قبض روح نموده و جسد بى جانش را بر تخت سليمان عليه السلام انداخته تا او بدين وسيله متنبه گردد و ام_ور را به خود خدا واگذار كند و تسليم او شود.

امتحان سليمان و اعطاى سلطنت بى رقيب (231)

از ظاه_ر سي_اق آي_ه «پ_روردگ_ارا م_را بي_ام_رز و سلطنتى عط_اي_م ك_ن ك_ه....» برمى آي__د اين استغفار مربوط به آيه قبلى و انداختن جسد ب__ر ك_رس_ى سليم_ان است.

پس از آن كه سليم_ان درخ_واست خ_ود در م_ورد اعط_اى سلطن_ت بى رقيب را كرد خداوند متع__ال فرمود:

«پس ما به او سلطنتى داديم كه دامنه اش حتى باد را هم دربرگرفت،

و ب_اد ه_ر جا ك_ه او م_ى خ__واس_ت ب__وزد ب__ه ن_رم_ى م_ى وزي___د،

و ني__ز شيطان ها را برايش رام كرديم، البته تمامى شيطان هائى كه هنرى داشتند، بنّا يا غ__واّص بودن__د، و اما بقي__ه آن ه__ا را كه جز ش__رارت هن__رى نداشتن__د هم__ه را در غ__ل و زنجي__ر كرديم تا مزاح__م سلطنت او نب_اشن_د.»

در آيات فوق خداوند سبحان نتيجه درخواست سليمان عليه السلام را بيان مى كند و از

(232) زندگانى

داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

استجابت آن درخواست خبر مى دهد، و ملكى را كه سزاوار احدى بعد از او نباشد، توصيف مى كند، آن ملكى است ك_ه دامنه اش حتى باد و جن را هم فرا گرفته است و آن دو نيز مسخر او شدند.

باد به هر جا كه سليمان مى خواست مى وزيد، و بر طبق خواست او به آسانى جريان مى يافت. ضمنا شيطان هاى جنى را نيز خدا بر سليمان مسخر كرد تا هر يك از آن ها كه كار بنّائى را مى دانستند برايش بنّائى مى كردند و هر يك كه غواصى بلد ب_ودن_د ب_رايش در درياها غواصى مى كردند و لؤلؤ و ساير منافع دريائى را برايش استخراج مى كردند.

ساي__ر طبق__ات ج__ن را ني__ز مسخ__ر او كرده ب__ود تا هم__ه را غ__ل و زنجي__ر كن__د و از ش___رش___ان راح___ت باش___د.

در پايان آي_ه خ_داى تعالى مى فرمايد:

امتحان سليمان و اعطاى سلطنت بى رقيب (233)

«اي_ن سلطن_ت را ك_ه م_ا ب_ه ت_و دادي_م عطاى ما بود،

عط___ائ_____ى ب_____ى حس____اب،

عطاى ما حساب و اندازه ندارد،

كه اگر تو از آن زياد بذل و بخشش كنى،كم شود، نه!

پس ه_ر چ__ه مى خواهى بذل و بخشش بكنى تأثيرى در كم شدن عطاى ما ندارد،

واز ه__ر ك__ه بخ__واه__ى دريغ ك_ن!

ع_ط_اى م___ا ب__ى حس___اب اس__ت!

و به راست__ى او در درگ__اه ما تقرب__ى و سرانجام__ى ني__ك دارد!» (1)

1- الميزان، ج 33، ص 326 .

(234) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

به اين كه صبر پيشه س_ازد و در هنگام سختى به ياد اين داستان بيفتد. مى فرمايد:

«و ما به داود سليمان را عطا ك_رديم،

سليمان، بهترين بنده خدا، و ماجراى رژه اسبان (235)

ك__ه چ_ه بن_ده خ_وبى ب_ود! و بسي_ار ب_ه م_ا رج_وع مى ك_رد.

آن هنگام كه اسبانى نيك بر او عرضه شد،

و از شدت علاقه به تماشاى آن ها از نماز اول وقت بازماند،

و خ____ود را م___لام__ت ك___رد و گف___ت:

- من علاقه به اسبان را بر ياد خدا ترجيح دادم تا آفتاب از نظرم ناپديد شد، آن ها را ب__ه من برگرداني__د! و چون برگرداندن__د سر و گ__ردن آن ها را نشان كرد تا وقف راه خدا باشند!»

درباره اين آيات، مفسرين حرف هاى مختلفى زده اند، و حتى برخى گفته اند كه سر و گ__ردن آن ها را زد چون او را از نماز غافل كرده بودند، ولى اين تفسيرها صحيح نيست.

معنى آيه اين است كه گفت:

(236) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

- من آن قدر به اسب علاقه مندم كه وقتى اسبان را بر من عرضه كردند و نماز از يادم رف__ت، تا وقت__ش فوت شد و خورشيد غروب ك_رد.

البته بايد دانست كه علاقه سليمان به اسبان علاقه براى خدا بوده و علاقه به خدا او را علاقه مند به اسبان مى كرد، چون مى خواست آن ها را براى جهاد در راه خدا تربيت كند. پس رفتنش براى عرضه اسبان به او، خود عبادت است.

پس در حقيق__ت عبادت__ى او را از عبادت__ى ديگر باز داشته است. چيزى كه هست نم__از در نظر وى مهم تر از آن عبادت ديگر ب_وده است. (1)

مِنَ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ وَالطَّيْرِفَهُمْ يُوزَعُونَ....»(17/نمل)

از آي_ه ش_ري_ف_ه ب_رم_ى آي_د ك_ه س_ليم_ان عليه السلام لشك_ره_ائ_ى از ج_ن و طي_ور داشت_ه اس_ت ك_ه م_انن_د لشك_ري_ان انس_ى او ب_ا او ح_رك_ت م_ى ك_رده ان_د. وقت_ى تجم_ع و گ_رده_م آئ_ى لشك_ري_ان او را ت_رسيم م_ى كن_د ط_ورى بي_ان م_ى كن_د ك_ه گ_وي_ا لشك_ري_ان آن حض_رت ط_وايف خ_اص_ى از انس_ان ه__ا و ج_ن و طي_ور ب_وده ان_د، ن_ه هم_ه ج_ن و ان_س و طي__ور روى زمي___ن.

انعام به خود او نيز هست، چون وجود فرزند از آن پدر و مادر است، و خداى تعالى نبوت و ملك و حكمت وفصل الخطاب ونعمت هائى ديگربه پدراو،و هم چنين همسرى چون داودو فرزندى چ_ون سليم_ان به م_ادرش ارزان_ى داشته، و او را ني_ز از اهل بيت نبوت قرار داده بود.(1)

(240) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

در دل هاى ما به صورت شيرن ترين آرزوئى كه ممكن است انسانى بدان نائل شود، جلوه مى كند، در دل وى جلوه اى ن_داشت، و ذلت عب_وديت را از ي_ادش نب__رد، بلك_ه در نظ_رش به ص_ورت نعمت_ى ب_ود ك_ه پ_روردگ_ارش ب_ه او و وال_دي_ن او انع_ام نم_وده و ايشان را به آن اختصاص داده بود.

اي__ن نظ__ري_ه را از كس_ى مث_ل سليم_ان، ب_ا داشت_ن چني_ن سلطن_ت و ق_درت_ى بايد بهت_رين ادب او نسبت به پروردگارش شمرد، كه وقت_ى مت_وج_ه مل_ك عظي_م و سلطن_ت ق_اه__ر خ_ود ش_د، از پ_روردگ_ار خ_ود درخ_واس_ت ت_وفي_ق عم__ل ص____ال_ح ك____رد.

نخست از پروردگار خود خواست كه به وى توفيق اداى شكر نعمتش مرحمت كند و بعد اين كه توفيق عمل صالح دهد، و به صرف عمل صالح قناعت نكرد بلكه آن را مقيد

دعاى سليمان در وادى مورچگان (243)

كرد به اين كه باعث رضا و خشنودى پروردگارش باشد، زيرا او جز پروردگار خود ه__دف___ى ن___دارد.

در پايان دعا درخواست توفيق عمل صالح را هم با درخواست صلاح ذاتى تكميل نمود و عرض كرد:

- پ__روردگ__ارا! م__را ب__ه رحم__ت خ__ود در زم__ره بن__دگ__ان ص__الح_ت درآور!

كرده و... سليم__ان از او به دنيا آمده است؟؟!!)

اهل صراط مستقيم يكى از چه_ار ط_ايف_ه اى هستن_د ك_ه ن_امش_ان در س__وره نساء آي__ه 69 آم_ده اس_ت:

«... كس__ان_ى ك_ه خ_داون_د ب_ه آن__ان انع_ام ك_رده از نبيّين، صدّيقين، شهداء و صالحين...!»

تا در نتيجه نفس مستعدشود براى قبول هرنوع كرامتى الهى.

و معل_وم است كه صلاح ذات ق__در و منزلتش بلندتر از صلاح عمل است. و چون چني__ن است، پس اين كه اول درخواس__ت كرد ك__ه موف__ق به عمل صال__ح شود و سپ__س درخواست كرد كه ص__لاح ذاتى اش بده__د، در حقيق__ت درخواست ه__اى خود را درجه بن__دى ك__رد و از پائي__ن گرفت__ه به س__وى بالاتري__ن درخ_واس_ت ه__ا رف_ت!

تحليلى بر دعا و درخواست حضرت سليمان (247)

نكته اى كه در كلام آن جناب هست، اين است كه در درخواست عمل صالح خود را دخالت داد، و گفت كه من عمل صالح كنم، ولى در صلاح ذات نامى از خود نبرد. اين بدان جهت است كه هر كس در عمل خود دخالت دارد، و اين كه اعمال ما هم مخلوق خدايند اما هر چه باشد نسبتى با خود ما دارند، به خلاف صالح ذات كه هيچ چيز آن به دست خود ما نيست، و لذا سليمان هم صلاح ذات را از پروردگار خود خواست ولى عمل صالح را از او نخواست.

نكته ديگرى كه در كلام او هست اين است كه صلاح ذات را به طور صريح سؤال نكرد و نگفت: «مرا صالح گردان!» بلكه درخواست كرد كه از زمره عبادصالحين قرار

(248) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

دهد تا اشاره كرده باشد به اين كه من هر چند همه مواهبى كه به عبادصالحين دادى مى خواهم، اما از همه آن مواهب بيشتر اين موهبت را در نظر دارم كه آنان را عباد خود قراردادى و مقام عبوديتشان ارزانى داشتى!

به همين جهت است كه خداى تعالى همين سليمان را در آيه 30 سوره

«ص» به وص_ف عبودي_ت ستوده و ف__رم_وده اس_ت:

«نِعْ_مَ الْعَبْ_دُ اِنَّ_هُ اَوّابٌ _ بن_____ده خ_وبى ب___ود!

چون لايزال به ما مراجعه مى كرد!» (30 / ص) (1)

1- الميزان، ج 12، ص 154 .

تحليلى بر دعا و درخواست حضرت سليمان (249)

از سحر به كار مى بردند، نسل به نسل به ارث برده و هم چنان در بين م__ردم

وضعيت جن در دوره سلطنت حضرت سليمان (251)

به ك_ار مى بردند. (1)

كه جز به اذن خدا به كسى ضرر نمى زدند، ولى اين بود كه از آن دو چيزهائى آموختند كه مايه ضررشان بود، و سودى برايشان نداشت، با اين كه مى دانستند كسى كه خريدار اين گونه سحر باشد، آخرتى ندارد، و چه بد بهائى بود كه خود را در قبال آن فروختند، اگر مى دانستند؟!

و اگ_ر ايم_ان آورده و تق_وى پيش_ه م_ى ك_ردن_د مث_وبت_ى ن_زد خ_دا داشتن_د ك_ه اگر مى فهميدند از هر چي_ز ديگرى ب_رايش__ان بهت__ر ب__ود!»

آيه شريفه مى خواهد يكى ديگر از خصايص يهود رابيان كند، و آن متداول شدن سحر در بين آنان است، و اين كه يهود اين عمل خود را مستند به يك يا دو قصه

(254) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

مى دانند، ك_ه مي_ان خ_ودش_ان مع_روف ب_وده، و در آن دو قصه پاى سليمان پيامبر خدا عليه السلام و دو مل_ك ب_ه ن_ام «ه_اروت و ماروت» در ميان بوده است.

آي__ه شريفه مى خواه__د آن تصور ذهنى را كه يهود از اين قصه داشتند تخطئه كند و صورت صحي__ح آن را بيان دارد.

يهود، به طورى كه قرآن كريم از اين طايفه خبر داده، مردمى هستند اهل تحريف و دست اندازى در معارف و حقايق، كه نه خودشان و نه احدى از مردم نمى توانند در داستان ه__اى تاريخ_ى به نق_ل يهود اعتم__اد كنند. چون هي__چ پروائ_ى از تحريف مطال__ب ندارند. اي__ن رسم و عادت ديرين__ه يهود است كه در مع__ارف دينى در هر لحظه به سوى سخنى و عملى منح_رف مى شون_د كه با مناف__ع آنان سازگارت__ر باشد.

از آي__ه شريف__ه ب_رم_ى آي_د ك_ه سح_ر در ميان يه_ود ام_رى مت_داول ب_وده و آن را ب_ه سليم___ان نسب__ت م_ى دادن__د.

هاروت

و ماروت ،و رواج سحر در يهود (255)

يهود اين گونه وانمود مى كرد كه سليمان آن سلطنت و ملك عجيب را كه داشت به وسيله سحر بود. و تسخير جن و انس و وحش و طير، و همه كارهاى خارق العاده اى را كه مى كرد، به وسيله سحر مى كرد.

يهوديان قسمتى از سحر و ساحرى متداول بين خودشان را هم به دو ملك باب__ل يعن_ى ه_اروت و ماروت نسب_ت م_ى دهن_د.

قرآن مى فرمايد:

- سليمان ساحر نبود! بلكه داستان ساحرى او از خرافات كهنه اى است كه شيطان ه_ا از پيش خ_ود ت_راشي_ده و بر اولياء انسى خود خواندند و با اضلال مردم و سحرآموزى به آنان كافر شدند.

(256) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

- «سح_ر» كفر به خداست و به منزله تصرف ودست اندازى در عالم برخلاف وضع ع___ادى آن اس___ت.

قرآن كريم درباره دو ملك بابل - هارون و ماروت - نيز عقايد يهود رارد مى كند، ول_ى تأيي_د مى كن_د ك_ه «سح__ر» به آن دو مل_ك ن__ازل ش__د، اما عملاً اين ك__ار هيچ عيب_ى نداش__ت، زي__را منظ__ور خ_داى تعال_ى از اين ك__ار امتح__ان و آزماي__ش ب__ود.

آن دو ملك ب_ه كس_ى سح_ر نمى آم_وختن_د مگ_ر آن ك_ه ت_ذك_ر م_ى دادن_د - ك_ه ه_وشي_ار ب_اشي_د ك_ه م_ا فتن_ه و م_اي_ه آزم_ايش شم_ائي_م. زنه_ار ك_ه ب_ا استعم_ال بى م_ورد سح_ر ك_افر نشويد. و اين علم را فقط در مورد ابطال سحر و رسواكردن ساحران بايد به كار بنديد!

ولى مردم سحرى از آن دو آموختند كه با آن مصالحى را كه خدا در طبيعت نهاده

هاروت و ماروت ،و رواج سحر در يهود (257)

بود، فاسد مى كردند .مثلاً ميان زن و شوهرها را به هم مى زدند تا

شر و فسادى به راه ان_دازن_د. خلاصه، مردم بنى اسرائيل از آن دو ملك سحر آموختند كه مايه ضرر خود قرار دادند نه مايه نفع خود!

در اول آيه كه خداى تعالى مى فرمايد: - يهوديان آن چه را كه شيطان ها به نادرست به سلطنت سليمان نسبت مى دادند، پيروى كردند منظورش آن يهوديانى است كه بعد ازحضرت سليمان بودند،و آن چه را كه شيطان ها در عهد سليمان وعليه سلطنت اواز سح_ر به كار مى بردند، نسل به نسل به ارث بردند و هم چنان در بين مردم به كار بستند.

مراد از شيطان ها هم كه در آيه گفته شده طايفه اى از جن هستند كه به تأييد قرآن كريم، اين طايفه در تحت سيطره سليمان عليه السلام قرار گرفته بودند و شكنجه مى شدند و آن حضرت به وسيله شكنجه آن ها را از ايجاد شر و فساد باز داشته بود. (1)

(258) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

بخواهد، بايد چني_ن و چنان كن_د.

آن گاه اين طومار را در زير تخت سليمان دفن كرد، پس آن گاه ايشان را به در آوردن آن راهنمائى كرد و بيرون آورد و بر ايشان بخواند.

لاج_رم، كف_ار گفتن_د: عج_ب، اي_ن ك_ه سليم__ان ب__ر هم__ه م__ا چي__ره گش_ت ب_ه خ_اط__ر داشت____ن چني_ن سح__رى ب___وده اس__ت!

ولى مؤمنين گفتند: نه، سلطنت سليمان ازناحيه خدا بود و خود او نيز بنده خدا و پيامبر او بود.» (نق_ل از حض_رت ام_ام محم_د ب_اقر عليه السلام در تفسير عي_اشى و قم_ى).

(260) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

2 _ «هاروت و ماروت دو فرشته بودند كه سحر را به مردم ياد دادند تا ب___ه وسيل_ه آن از سح_ر س_اح_ران ايمن بوده و سح_ر آنان را ب_اطل كنن_د.

اين علم را به كسى تعليم نمى دادند مگر آن كه زنهار مى دادند كه ما فتنه و وسيله آزمايش شمائيم، مبادا كه با به كاربردن نابه جاى اين علم كفر بورزيد.

وقى جمعى از مردم با استعمال آن كافر شدند، و با عمل كردن برخلاف آن چه دستور داشتند كافر شدند، چون ميان مرد و زنش جدائى مى انداختند، كه خداى تعالى درب___اره آن ف__رم_وده _ به كس__ى نمى توانن__د ض__رر برسانن__د مگ_ر ب_ه اذن خ__دا!»

(نقل از حضرت رضا عليه السلام در داستان گفت گو با مأمون عباسى - نقل از كتاب عيون اخبار رضا عليه السلام ) (1)

1- ال_ميزان، ج 2، ص 32 .

انتساب دروغين سحر و ساحرى به سليمان (ع) (261)

جني___ان را از م__رگ وى خب____ر ن___داد،

(262) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

مگ___ر م__وري__ان_ه زمي_ن!

ك__ه عص__ايش را خ__ورد،

و او ب__ه زمي____ن افت___اد!

همين كه او به زمين افتاد،

جنيان فهميدند ك_ه اگ_ر از م_رگ او خبر مى داشتند،

در ع__ذاب__ى خ___وار كنن_ده ب__ه س__ر نم_ى ب_ردن_د!»

از سياق آيه استفاده مى شود كه سليمان عليه السلام در حالى كه تكيه به عصا داشته از دني__ا رفته اس__ت، و كسى متوج___ه مردنش نش__ده اس__ت.

اوهم چنان در حال تكيه به عصا بوده و از انس و جن كسى متوجه واقع مطلب نبوده است، تا آن كه خداوند سبحان بيدى را مأمور مى كند تا عصاى سليمان را بخ_ورد و

ماجراى مرگ سليمان (ع) (263)

عص_ا از كم_ر بشكن_د و سليم_ان ب_ه زمي_ن بيفت_د، و آن وقت م__ردم مت__وج_ه شون_د ك__ه وى م___رده اس__ت.

جنيان متوجه شدند كه اگر علم غيب داشتند تا به امروز درباره مرگ سليمان عليه السلام در اشتب__اه نمى مان_دن_د، و اين ع__ذاب خ__واركنن__ده را بيه__وده تحم_ل نمى ك_ردن__د.

از حضرت ابى جعفر عليه السلام در كتاب علل روايت شده كه فرمود:

جنيان يك سال تمام براى او كار مى كردند به گمان اين كه او زنده است، تا آن كه خداوند سبحان حشره بيد را مأمور كرد تا عصاى او را خورد، و همين كه سليمان به زمين افتاد آن وقت جن فهميد كه اگر علم غيب مى داشتند يك سال تمام بيهوده در عذابى خواركننده نمى ماندند....

در مورد اين كه سليمان عليه السلام يك س_ال بعد از مرگش در حالت تكيه به عصا ب_اق_ى

(264) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

م__ان_ده رواي_ات ديگ_رى از شيع_ه و سن_ى نق_ل ش__ده اس_ت. (1)

1-

المي___زان، ج 32، ص 261 .

ماجراى مرگ سليمان (ع) (265)

جاى خدا، آفتاب را سجده مى كردند،

(268) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

و شيطان اعمالشان را برايشان زينت داده واز راه منحرفشان كرده،

و هدايت نيافته اند، تا خدائى را سجده كنند كه،

در آسمان ها و زمين هر نهانى را آشكار مى كند،

و آن چ_ه را نهان كنند و يا عيان سازند، مى داند!

خ___داى يكت__ا ك__ه خ__دائ__ى ج____ز او نيس__ت،

و پ__روردگ__ار ع__رش بزرگ!»

منظور از اين كه گفت - او همه چيز دارد - وصف وسعت مملكت و عظمت سلطنت آن زن است، و منظور از «همه چيز» در آيه هر چيزى است كه سلطنت عظيم محتاج به داشتن آن هاست، مانند: حزم و احتياط، عزم و تصميم راسخ، سطوت و شوكت، آب و خاك بسيار، خزينه سرشار، لشكر و ارتشى نيرومند و رعيتى فرمانب_ردار...، لكن از

داستان هدهد و خبر شهر سباء (269)

بين هم_ه اين ه_ا تنه_ا ن_ام ع_رش عظي_م و تخت ب_زرگ او را ب__رد. از آي_ه ب_رم_ى آي__د ك__ه م__ردم سب_اء در آن زم__ان وثن_ى مذه__ب ب_وده ان_د و آفت__اب را ب__ه عن__وان رب الن_____وع م___ى پ__رستي__دن__د.

سليمان داورى درباره غيبت هدهد را محول كرد به آينده و او را بدون تحقيق تصديق نفرمود و تكذيبش هم نكرد، و گفت:

_ اين نامه مرا به سوى ايشان - ملكه سباء و مردمش -ببر، و نزد ايشان بينداز، و خودت را كنار بكش و در محلى ق_رار گير ت_ا ت_و آن_ان را ببين_ى!

و آن گاه ببين چ_ه عكس العمل_ى از خ_ود نش__ان م_ى دهن__د،

يعن_ى وقت__ى بح__ث در مي__ان آن__ان درگي__ر م__ى ش__ود ب_اه_م چ_ه م_ى گ_وين___د؟

ه_ده_د ن_ام_ه را از سليم_ان عليه السلام گ_رفت_ه و ب_ه س_رزمي_ن «سب_اء» ب_رد ت_ا ب_ه ملك_ه

(270) زندگانى داود و

سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

آن ج_ا ب_رس_ان_د. چ_ون ب_دان ج_ا رسي__د و ن_ام_ه را ان_داخ_ت، ملك_ه ن__ام__ه را گ_رف_ت، و همي_ن ك___ه آن را خ__وان__د ب_ه درب__اري__ان و اش__راف ق__وم خ__ود گف__ت:

«_ اى بزرگان مملكت! ن_امه اى گرامى نزدم افكن_ده ان__د،

از ج_____ان_ب سليم__ان اس______ت،

و به نام خداوند بخشنده و مهربان!

ك_____ه ب__ر م__ن تف_وق مج_وئي_د!

و مطيع__ان___ه پي_ش م___ن آئي__د!

گف__________ت:

_ اى بزرگان مرا در كارم نظر دهيد كه من بى حضور شما فيصل ده هيچ كارى نبوده ام. گفتند:

داستان هدهد و خبر شهر سباء (271)

- ما نيرومند و جنگ آورانى سخت كوشيم ولى كار به اراده تو بستگى دارد، ببين چ_ه فرمان مى دهى تا اطاعت كنيم!

گف__________ت:

- پادشاهان وقت__ى به شهرى و كشورى درآين__د تباهش كنن__د و عزيزانش را ذليل س_ازن__د،

و كارشان همواره چنين بوده است.

م_ن هديه اى سوى آن ها مى فرستم،

ببينم فرستادگان چه خبر مى آورند؟»

آيات فوق حكايت گفت گوى ملكه سباء با بزرگان قومش است كه در آن به مردمش از رسيدن چنين نامه اى و كيفيت افكنده شدنش، و مضمونش خبر مى دهد، و نامه را

(272) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

توصيف مى كند به اين كه نامه اى است كريم! علت كرامتش اين است كه اين نامه از ناحيه سليمان است، چون ملكه سباء از جبروت سليمان خبر داشت، و مى دانست كه چه سلطنتى عظيم و شوكتى عجيب دارد، به شهادت اين كه وقتى عرش خود را در كاخ سليم__ان دي__د، گفت - ما قب__لاً از شوك__ت سليم__ان خب__ر داشتي_م و تسلي_م او بوديم!

نامه به جهت ديگر نيز كريم است، زيرا اين نامه

«ب_ه ن___ام خ_داون___د بخشن__ده و مهرب___ان!»

آغاز شده است.

سليمان (ع) (273)

فرستادگان ملكه سباء با هدايائى از طرف ملكه نزد سليمان آمدند. اين فرستادگان جمع_ى از درب_اري_انش ب_ودن_د ك_ه يك_ى از آن ه_ا ب_ه عن_وان رئي_س گ_روه ب_ه تنه_ائى ن__زد سليم__ان باريافته و هدايا را پرداخت___ه بود.

سليم_ان ه_داي_اى ن_ام ب_رده را نپ__ذي_رفت و آن ه__ا را ب__رگ__رداني__د و خ_طاب ب__ه سرپرست گروه اعزامى كرد و گفت:

- آيا شما مرا با مالى حقير و ناچيز كه كمترين ارزشى نزد من ندارد كمك مى كنيد؟ مالى كه در قبال آن چه خدا به من داده ذره اى ارزش ندارد ؟ آن چه از ملك و نبوت و ثروت به من داده بهتر است از آن چه به شما داده است!

سليمان آن ها را توبيخ كرد و فرمود:

- مگ_ر م_ن محت_اج م_ال شم_اي_م ك_ه ب_راي_م ه_دي_ه ف_رست_اده ايد؟!

(274) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

و اي_ن ك__ار شم_ا ك_ار زشت_ى اس_ت!

زشت تراز آن اين كه شماهديه خودراخيلى بزرگ مى شماريد،وآن را ارج مى نهيد!

بعد از آن كه مردم سب_اء ف_رم_ان سليم_ان عليه السلام را ك_ه ف_رم_وده ب_ود:

«مطيعانه پيش من آئيد!» مخالفت كردند و آن را با فرستادن هديه تبديل كردند و از ظاهر اين رفتار برمى آيد كه از اسلام آوردن سرپيچى دارند، لاجرم سليمان ايشان را تهديد كرد به اين كه سپاهى به سويشان گسيل مى دارد كه در سباء طاقت هماوردى آن را ن_داشت_ه ب_اشن_د.

بدين جهت به فرستاده ملكه سباء نفرمود: اين پيام را ببر و بگو اگر تسليم نشوند و ن_زد من نيايند، چنين لشكرى به سويشان مى فرستم، بلكه فرمود:

- تو برگرد ك_ه من ه_م پشت س_ر ت_و اي_ن ك_ار را مى كنم، ه_ر چن_د ك_ه در واق_ع

فرستادگان ملكه سباء

در دربار سليمان (ع) (275)

لشك__ر فرستادن مش_روط ب_ود ب_ه اي_ن ك_ه آن_ان تسلي_م نشوند.

از سياق آيه برمى آيد كه آن جناب هديه نام برده را نپذيرفته و آن را برگردانيده بود.

هركه كفران كند، پروردگ_ارم غنى و كريم است!

عبارت است از «حَىّ و قَيُّوم» و يكى آن را «ذُوالْجَلالِ وَالاِْكْرام»، يكى ديگر «اَللّه ُ الرَّحْمن»، و يكى آن را به زبان عبرى «آهياً شراهياً» دانسته است. و بعضى گفته اند كه آن عالم چنين دعا كرد:

«اى معبود ما، و معبود هر چيز، كه معبودى واحد هستى

(280) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

و ج__ز ت_و مع_بودى نيس_ت، تخ_ت او را ب_راي_م بي_اور!»

و سخن__ان_ى ديگ____ر از اي_ن قبي_ل....

درباره «اسم اعظم» و اسماى حسناى الهى در الميزان، و در جلد اول همين كتاب، بحث مفصلى شده، و محال است كه اسم اعظمى كه در هر چيز تصرف دارد، از قبيل الفاظ يا مفاهيمى باشد كه الفاظ بر آن ها دلالت مى كند، بلكه اگر واقعا چنين اسمى باشد و چنين آثارى در آن باشد، لابد حقيقت اسم خارجى است، كه مفهوم لفظ به نوعى با آن منطب_ق مى ش_ود. خ_لاص_ه آن اس_م حقيقى اس_ت ك_ه اس_م لفظ_ى، اس_م آن اس_م است!

و در الف_اظ آيه شريفه هيچ خبرى از اين اسمى كه مفسرين گفته اند، نيامده است ،و تنها چيزى كه آيه شريفه در اين باره فرموده، اين است كه شخصى كه تخت ملكه سباء را حاض_ر ك__رد، علم_ى از كت_اب داشت_ه و گفت_ه است:

آورنده تخت ملكه سباء چه نيروئى داشت؟ (281)

_ م__ن آن را ب_____راي__ت م_______ى آورم!

و غير از اين دو كلمه درباره او چيزى نيامده است.

البته اين در جاى خود معلوم و مسلم است كه كار در حقيقت كار خدا بوده است، پس معلوم مى شود كه آن شخص علم و ارتباطى با خدا داشته است، كه هر وقت از پروردگارش چيزى مى خواسته و

حاجتش را به درگاه او مى برده، خدا از اجابتش تخلف نمى كرده، و يا بگو ه_ر وق_ت چي_زى م_ى خ_واست_ه خ_دا ه_م آن را م_ى خ_واست_ه اس_ت!

از آن چ_ه گ_ذشت معل_وم گ_ردي_د ك_ه عل_م ن__ام ب__رده ني__ز از سن__خ عل___وم فكرى ك_ه اكتساب و تعلم بردار باشد، نب__وده اس_ت.

سليمان عليه السلام بع_داز آن كه ع_رش ملك_ه سباء را نزد خود ح_اضر بديد،

گف___________ت:

(282) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

- اي____ن از فض___ل پ___روردگ_____ار م_ن اس__ت!

بدون اين كه در خود من استحقاقى بوده باشد،

بلكه خداى تعالى اين فضيلت را به من ارزان_ى داشت ت_ا مرا بيازمايد،

و امتحان كند كه آيا شكر نعمتش را به جا مى آورم و يا كفران مى كنم؟

آن گاه فرمود:

_ هر كس شكر بگ__ذارد ب_راى خ__ود گذاشت__ه،

يعن__ى نف__ع آن ع_اي_د خ___ودش م_ى ش_ود ن_ه عاي_د پ_روردگ__ار م_ن،

و هر ك__س كف__ران نعم__ت او كند باز ض__ررش عايد خودش مى شود،

چون پروردگار من بى نياز و كريم است!

اي__ن بيان سليمان عليه السلام نش__ان مى دهد كه آن ق__در آوردن تخت ملكه سباء سريع

آورنده تخت ملكه سباء چه نيروئى داشت؟ (283)

ب__وده كه مي__ان دع__وى آن عال__م و دي__دن سليمان عليه السلام هيچ فاصل__ه اى نش_ده اس_ت.

و پيامبران بنى اسرائيل

_ آي__ا تخ____ت ت____و اي__ن ط___ور ب___ود؟

منظور اين بود كه ناشناسى تخت را بيشتر كنند، ملكه سباء نيز براى اجتناب از اظه__ار سخ_ن ب_ى تحقي_ق گفت:

_ گ_وي__ا هم_ان است، و م_ا قب_ل از اي_ن معج_زه و دي_دن آن ني_ز ع_الم به آن بوديم!

وقتى ملكه تخت را مى بيند ومتوجه درباريان سليمان مى شود كه درباره آن تخت از او سؤال مى كنند، احساس مى كند كه منظور آن ها از اين سؤال اين است كه به وى تذكر دهند كه متوجه قدرت خارق العاده سليمان عليه السلام باشد، لذا چون از سؤال آنان اين اشاره را فهميده بود، در پاسخ گفت كه ما قبلاً از چنين سلطنت و قدرتى خبر داشتيم . يعنى احتي_اج ب_ا اي_ن اش_اره و ت_ذك_ر نيس_ت، م_ا قب_ل از دي_دن اي_ن معج_زه از ق_درت او و از اي_ن ح_الت خب_ر داشتي_م و تسلي_م او ش_ده ب_ودي_م، و ل_ذا س_ر در اط_اعت او آم_ده اي_م.

حضور ملكه سباء در دربار سليمان (ع) (285)

خدمت كاران سليمان عليه السلام به رسم همه پادشاهان بزرگ در حضور او ملكه را راهنمائى كردند كه به ساحت قصر درآيد. وقتى ملكه سباء آن قصر را بديد خيال كرد استخرى از آب است (بس كه آن شيشه صاف بود) لذا جامه هاى خود را از ساق پا بالا زد تا دامنش تر نشود.

سليم_____ان گفت،

_ اي_ن ص_رح لج_ه نيس_ت بلك_ه ص_رح_ى اس__ت از شيش__ه س__اخت_ه ش_ده اس__ت!

پس ملكه سباء وقتى اين همه عظمت از ملك سليمان ديد و نيز آن داستان كه از جريان هدهد و برگرداندن هدايا، و نيز آوردن تختش از سباء به دربار وى به خاطر آورد، ديگر شكى برايش نماند

كه اين ها همه معجزات و آيات نبوت اوست، و كار حزم و ت_دبي_ر نيست ل_ذا در اي_ن هنگ_ام گف_ت:

(286) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

«رَبِّ اِنّى ظَلَمْتُ نَفْسى!» (44 / نمل)

او نخست به درگاه پروردگارش استغاثه مى كند و به ظلم خود كه خداى را از روز اول و ي_ا از هنگ_ام_ى ك_ه اي_ن آي_ات را دي_د، نپ_رستي_ده، اعت_راف نم_ود و سپ_س ب_ه اسلام خود در ب_راب_ر خ_داشه_ادت داد.

در اي__ن جمل_____ه ك____ه گف______ت:

- پ__روردگ__ارا! م_ن ب_ه نف_س خ_ويش ظل_م ك__رده ام،

و اينك با سليمان تسليم شدم به خداى رب العالمين!

او در اول روى سخن با خدا كرد و گفت: «پروردگارا!» و در اين جا نگفت «تسليم تو شدم!» بلكه گفت: «با سليمان تسليم شدم براى خداى رب العالمين!» او خواست از ايمان اجمالى به خدا در عبارت «پروردگار من به نفس خود ظلم كرده ام!» به توحيد

حضور ملكه سباء در دربار سليمان (ع) (287)

صريح انتقال يابد، در جمله بعدى اسلام خود را بر طريق اسلام سليمان دانست، كه همان توحيد صريح است، و آن گاه تصريح خود را با عبارت «رَبِّ الْعالَمين» تأكيد كرد، يعن__ى اقرار دارم كه جز خ__دا در هيچ جاى عالمي__ان ربى نيست. و اين هم_ان توحيد در ربوبي__ت است، كه مستلزم توحي__د در عبادت است، كه مشركين و آفتاب پرستان قائ_ل به آن نبودن_د و ملكه سباء نيز قبلاً آفتاب پرست بود. (1)

1- الميزان، ج 30، ص 270 .

(288) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

(289)

ويرانى آن به وسيله جارى شدن سيل عِرَم(ويرانگر)، در ق__رآن مجيد چنين آم_ده است،

(290)

«ب__راى ق__وم سب__اء در شه__رش_ان آيت__ى ب__ود،

دو ب_اغستان در ط_رف راست و چ_پ آن مح_ل،

ك_ه گفتي____م:

- رزق پ_____روردگ___ارت____ان را بخ____وري____د!

و شك_____ر او بگ___زاري____د!

شهرى پ_اكي_زه داري_د و پ_روردگ_ارى آمرزگار!»

م_ردم سب_اء ق__وم_ى ق_ديم_ى از ع_رب ب_ودن_د ك_ه در يم_ن زن_دگ_ى مى كردند، نام سب_اء (ب_ه ط_ورى ك_ه گفت_ه ان_د،) ن_ام پ_درب_زرگ ايش_ان - سب_اء پس_ر يخشب، پسر يعرب، پسر قحطان - بود.

خداوند سبحان به مردمى ك_ه چني_ن احس__ان ك__رده ب__ود، م_ى ف_رم_اي_د:

سرگذشت مردم شهر سباء (291)

«رزق پروردگارتان را از اين دو مزرعه برداريد!»

و اين كنايه است از اين كه اين دو مزرعه از شدت حاصل خيزى تمامى اقتصاد آن مردم را اداره مى كرده است.

آن گاه بعد از امر به خوردن رزق، امر مى كند به شكر پروردگار كه چنين نعمت_ى و رزق_ى را م_رحم_ت ف__رم__وده، و چني_ن س_رزمين_ى را ب_ه آن ه__ا داده اس_ت:

- شه_رى اس_ت پ_اكي_زه و م_لاي_م طب_ع و ح_اصل خي__ز،

و پ__روردگ__ارى آم__رزگ__ار ك__ه بسي___ار مى آم___رزد،

و ب__ا ي_ك گن__اه و دو گن___اه و ده گن___اه بن__ده خ__ود را م__ؤاخ___ذه نم__ى كن__د.

و باغات و مزارع سباء و غرق شدن

سرازير شدن سيل عرم (293)

همه آن ها را بيان مى كند، كه خداوند متعال به كيفر ناسپاسى آنان و روى گردانى از اطاعت امر و مأموريت الهى، سرازير ساخته بود، كه به جاى آن دو بهشت و باغستان ه__اى پرمحصول دو سرزمين__ى براى آن ها باقى گذاش__ت كه فق__ط «اتل» (گي__اه مع__روف ط__رف__اء) و گي_اه__ان تل__خ و ب__وت__ه س__در از آن س__ر درآورد! (1)

و پشت سر هم قرار داشتند، به طورى كه از اين قريه آن قريه ديگر ديده مى شد.

خداى تعالى سير و سفر در اين قراء را به نسبتى متناسب قرار داده بود، نه مختل_ف،

(296) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

به طورى كه نسب_ت مس_افت بي_ن اول_ى و دوم_ى ب_راب_ر ب_ود ب_ا نسبت مسافتى كه بين دومى و سومى ب__ود.

خداوند سبحان به اهالى اين قريه ها گفت كه در آن قريه ها سير كنند در حالى كه ايمن هستند. اگر خواستند در روز حركت كنند يا در شب سير نمايند چنان از طرف خدا امنيت برقرار شده بود كه سير شب و روز در آن ها فرقى نداشت، و هر وقت مى خواستند مى توانستند با آرامش خاطر به سير بپردازند.

خداوند متعال مى فرمايد كه ما اين نعمت ها را در اختيار آنان قرار داديم، ميوه هاى فراوان، و نزديكى قريه ها به يك ديگر، و امنيت راه ها، و آسانى سير در آن ها، و فراخى زندگ__ى، به آنان دادي__م. از زي_ادى نعم_ت مل_ول ش_دن_د و ب_ه تن__گ آم_دن_د و گفتن__د:

- پروردگ__ارا بي__ن سف_ره__اى م_ا دورى بين___داز!

داستان قريه هاى پربركت هم جوار (297)

يعنى سف_ره_ايم_ان را ط_ولان_ى گ__ردان ت__ا مس_افت ه__اى دورت__ر ب_رويم،

و بار سفر دور ببنديم، بيابان ها و باديه ها بپيمائيم!

اي_ن كف_ران و طغي_ان_ى ب_ود از ايش_ان هم_ان ط_ور ك_ه بن_ى اس_رائي_ل كف_ران و طغي_ان كرده و از «م_ن و سل_وى» به ستوه آمدند و تقاضاى سير و پيازكردند.

ك_وت_اه سخن آن ك_ه خ_داون_د تع_الى و تب_ارك نعم_ت را بر آن_ان تم_ام ك_رد، ه_م در سف_ر ك_ه سف_ره_ايش_ان را ك_وت_اه و راه ه_ايش_ان را ام_ن و نعم_ت را ف_راوان ك_رد، و ه_م در حضر: و انتظار داشت

كه شكر نعمت هايش را به جاى آورند، ولى آنان كفران نعمت كردند، هم در سفر و هم در حضر، و خداوند هم در عذابى كه خودشان خواستند شتاب نم_ود، و شه_ره_ا و ديارشان را خراب و جمع شان را پراكنده س___اخ_ت:

«فَجَعَلْناهُ_مْ اَحاديثَ وَ مَزَّقْناهُمْ كَلَّ مُمَزَّقٍ!» (19 / سباء )

(298) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

م__ا عين__ى و اث___رى از آن___ان ب___اق_ى نگ___ذاشتي_______م!

و ج___ز داست__ان ه__ا، چي___زى از ايش__ان ب__اق_ى نم__ان__د،

اسم__ائ____ى ش__دن___د ب___ى مسم_____ى،

كه ج_ز در وهم و خي__ال وج__ودى برايشان متصور نيست!

ن__ه ديگ__ر شه__ر سب__ائ_ى! ن_ه ق_رائ_ى!

و ن_______ه م____ردم____ى از آن ج_______ا!

فقط سخنى وحكايتى ازايشان به جاى ماند،

و حتى اج_زايش_ان را ه_م متفرق كرديم،

به ط__ورى كه دو جزء از اج__زاء آنان به ه__م متص_ل نماند،

تكه هاى خرد و كلانشان از هم جدا شد،

داستان قريه هاى پربركت هم جوار (299)

بع__د از آن كه مجتمع__ى نيرومند و داراى شوك__ت بودند،

غبارى شدند، كه حتى شبحى هم از ايشان نماند!

و ب__راى نسل ه__اى بع__د ضرب المث__ل شدن__د!

اين نابودى طورى بودكه هر موجود نابودشده و تار و پوداز دست داده را به آنان تشبيه كنند، و در مثل گويند:

«تَفَ__رَّقُ_وا اَيادى سَبَ_أْ!» آن چن_ان مت_لاش_ى ش_دن_د ك_ه ص_احب_ان نعم__ت و قدرهاى مردم شهر سبا شدند!

سپس خداوند متعال مى فرمايد:

- در اين داستان ها كه ازقوم سباء نقل كرديم،

(300) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ان_درزه_ا و آيت ه_اس_ت ب_راى ه_ر كس_ى ك_ه

در راه خ__دا صب__ر بسي__ار داشت__ه ب__اش_د،

و شك__رش در ب__راب__ر نعم_ت ه__اى ب_ى شم_ار خ__دا ني___ز زي__اد ش__ود،

و از شني__دن و خوان__دن اين آيات استدلال كند بر اين كه براى انسان واجب

است كه پروردگارخودرا از در شكرعبادت كند،

و ب_دان___د ك____ه در وراى اي__ن

زن___دگ____ى،

روز بعث_ى هس_ت ك__ه در آن روز ب__ه ك__رده ه_اي_ش ج_زا داده م_ى ش__ود!

در دل از مسئله آخرت دارند، و آثارش كه همان پيروى از شيطان است، ظاهر مى شود، پس اين كه خداى تعالى به ابليس اجازه داد تا به اين مقدار، يعنى به مقدارى كه پاى جبر در كار نيايد، بر ابناء بشر مسلط شود، براى همين بود كه اهل شك از اهل ايمان متمايز و جدا شوند، و معلوم شان شود، چه كسى به روز جزا ايمان و باور دارد، و چه كسى ندارد، و اين باعث سلب مسؤليتشان در پيروى شيطان نمى شود، چون اگر پيروى كردند به اختيار خود كردند، نه به اجبار كسى! (1)

1- ال_مي___________________زان، ج 32 ، ص 263 .

(304) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

مى شوند، ما به اونيز داديم، تا براى رسيدن به مقاصد زندگى به كار بندد، از قبيل: عقل، علم، دين، نيروى جسم، كث__رت مال و لشكر، وسعت ملك، حسن تدبير و غير آن.

اين آيه منتى است از جانب خداى تعالى كه بر ذى القرنين مى گذارد، و با بلي_غ ت_رين بي_ان، ام_ر او را عظيم مى شمارد. چه نمونه هائى را كه از سيره و عمل و گفت__ار او نق__ل م_ى كن_د ممل_و از حكم_ت و قدرت اس_ت.

آيه چنين ادامه مى يابد كه او وسيله اى تهيه كرد تا با آن به طرف مغرب آفتاب سير

تاريخ ذى القرنين در قرآن (307)

كند و كرد تا به مغرب آفتاب رسيد، و آفتاب را يافت كه در چشمه لجن دار غ_روب م_ى كن_د، و در ن__زد آن قوم___ى را يافت.

مراد به مغرب آفتاب آخر معموره آن روز از ناحيه غرب است، به دليل اين كه مى فرمايد: «ن_زد آن م_ردم_ى را ي_افت.»

مراد به اين كه فرمود: «آفتاب را يافت كه در دريائى لجن دار غروب مى كرد،» به نظر برخى مفسرين، اين است كه به ساحل دريائى رسيد كه ديگر ماوراى آن خشك_ى امي__د نمى رفت. و چنين به نظر مى رسيد كه آفتاب در دريا غروب مى كند، چ_ون انته__اى اف__ق ب_ا دري_ا چسبي___ده ب_ود.

برخى ديگر از مفسرين گفته اند كه چنين چشمه لجن دار با درياى محيط يعنى اقيانوس غربى كه «جزاير خالدات » در آن است منطبق است، و جزاير نام برده همان

(308) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

جزايرى است كه در هيئت و جغرافياى قديم مبدأ طول به شمار مى رفت و بعدها غرق شده، و فعلاً اثرى از آن ها نمانده است.

اگر «عين حميئه» را «عين حاميه »

قرائت كنيم، همان طور كه برخى قرائت كرده اند، به معن__اى «درياى حاره» يا قسمت استوائى اقيانوس كبير بدانيم كه مجاور آفريقاست، بعيد نيست كه ذى القرنين، در سفر غربى اش به سواحل آفريقا رسيده باشد.

كن_د،

ب_راى اوس___ت مث_وب___ت حسن_ى!

ب_ه زودى ب_ه او از ام_ر خ_ود سخنى گ_وئي_م آس_ان!

(يعن_ى تكليفى مى كنيم آسان كه بر او گران نيايد.)»

هيچ امرى اقدام نمى كرد مگر به هدايتى كه با آن مهتدى مى شد و به امرى كه به آن مأمور مى شد.

آن را هموار سازد،

و وع______ده پ____روردگ__ارم راس__ت اس___ت!»

اين آوردن آهن همان نيروئى بود كه ذى القرنين از ايشان خواست. و اگر از ميان مص_ال_ح س_دس_ازى مخص_وص_ا آه_ن را ذك_ر ك_رد و مث_لاً اسم_ى از سن_گ ني_اورد،

مصالح سد و نحوه سدسازى ذى القرنين (317)

بدين جهت بود كه ركن سدسازى و استحكام بناى آن موقوف بر آهن است. و وقتى او را به قوه و نيرو مدد كردند و آن چه را خواسته بود برايش آوردند، پس سد را برايشان بساخت وبالا برد تا ميان دو كوه را پر كرد و آن گاه از آنان خواست در آن ب_دمن_د. يعنى دم هاى آهنگرى را بالاى سد نصب كنند تا آهن هاى داخل سد را گرم كنند، و سرب در لابلاى آن بريزند.

ذى الق___رني__ن سپ__س از آن ه_ا خ__واس__ت:

- براى من قطر بياوريد تا ذوب نموده و روى آن بريزم ولابلاى آن را پركنم تا س__دى توپر ش__ود، و چي__زى در آن نف_وذ نكند.

پ_س از آن ك_ه س_د را س__اخ_ت، ي__أج__وج و م__أج__وج نت__وانستن__د ب__ه ب__الاى آن برون_د، چ_ون بلن_د ب_ود و ني_ز نت_وانستن_د س__وراخ_ش كنن__د، زي__را محكم ب__ود.

(318) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

پ_س از آن ك_ه س_د بن_ا شد، ذى القرنين گفت:

«اين سد خود رحمتى از پروردگار من بود!»

يعنى نعمت و سپرى بود كه خداوند با آن اقوامى از مردم را از شر يأجوج و مأجوج حفظ فرمود.

_ و اين س__د و اين رحم_ت ت_ا آم_دن وع_ده پ_روردگ_ار م_ن ب_اق_ى خ_واه_د م_ان__د،

تا وقتى وع_ده پروردگار من آمد آن را درهم مى كوبد و با زمين يكسان مى كند! (1)

ذى القرنين در قرآن، و سفرهاى سه گانه او (319)

قرآن كريم متعرض اسم ذى القرنين و تاريخ زندگى و ولادت و نسب و ساير مشخصات او نشده است.

البته اي_ن رس_م ق_رآن كريم در همه موارد است. قرآن در هيچ يك از قصص گذشتگان به جزئيات نمى پردازد. در خصوص ذى القرنين هم اكتفا به ذكر سفرهاى س_ه گ_ان_ه او ك_رده است:

1 _ سفر او به مغرب: تا آن جا كه به محل فرو رفتن خورشيد رسيده و ديده است ك_ه آفت_اب در عي_ن حمئه (يا حاميه) فرو مى رود، و در آن محل به قومى برخورده است.

2 _ سفر دوم او: از مغرب به طرف مشرق بوده، تا آن جا كه به محل طلوع خورشيد رسيده، و در آن جا به قومى برخورده كه خداوند ميان آنان و آفتاب ساتر و

(320) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

حاجبى ق_رار ن_داده است.

3 _ سفر سوم او: تا موضع بين السدين بوده، و در آن جا به مردمى برخورده كه به هيچ وجه حرف به خرجشان نمى رفت ،و چون از شر يأجوج و مأجوج شكايت كردند، و پيشنهاد نمودند كه هزينه اى در اختيارش بگذارند تا او برايشان ديوارى بكشد تا مانع نفوذ يأجوج و مأجوج در بلاد آنان باشد. او نيز پذيرفته و وعده داده است سدى بسازد كه مافوق آن چه آن ها آرزويش را مى كنند، بوده باشد، ولى ازقبول هزينه خوددارى كرده است، و تنها از ايشان نيروى انسانى خواسته است. آن گاه از همه خصوصيات بناى سد تنها اشاره اى اجمالى به افراد كارگر و قطعه هاى آهن و دم هاى كوره و قطر نموده است.

اين آن چيزى است كه قرآن كريم از اين داستان آورده است، و

از آن چه آورده چند خصوصيت و جهت جوهرى داستان استفاده مى شود:

ذى القرنين در قرآن، و سفرهاى سه گانه او (321)

رفته است. و قطعا در تنگنائى بوده كه آن تنگنا رابط ميان دو قسمت مسكونى زمين بوده است. (1)

ماشك و نوبال عليه تو برخواست__م، تو را ب_رم_ى گ__ردان__م،

و دهنه هائى در دو فك تو مى كنم، و تو و همه لشكريانت را چه پياده و چه سواره بي_رون م_ى س_ازم، در ح_ال_ى ك_ه هم_ه آن ه_ا ف_اخ_رت_رين لباس برتن داشته باشند....» م_ى گ_وي_د:

- «به همين جهت، اى پسر آدم!

ب_اي_د ادع_اى پيغمب_رى كن__ى!

(328) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

و ب______ه ج___وج بگ___وئ____ى:

- سيد و رب امروز در نزديكى سكناى شعب اسرائيل در حالى كه در امن هستند، چنين گفته:

- آي___ا نم___ى دان____ى و از محل__ت از ب_الاى شم_ال مى آي_ى؟»

در اصحاح سى ونهم داستان سابق را دنبال نموده، و مى گويد:

«و ت_و اى پس___ر آدم!

براى جوج ادعاى پيغمبرى كن و بگو:

- سي_____د رب اي__ن چني____ن گفت__ه:

چون من به كلام سيد رب سخن گفتم،

ذى القرنين در تورات و كتاب هاى تاريخ (329)

و آتش_ى ب_ر م_أج_وج و ب_ر س_اكني_ن در ج_زاي_ر ايم_ن م_ى ف_رست_م آن وق_ت اس___ت ك__ه م___ى دانن___د من___م رب...!»

در رؤي__اى ي__وحن____ا، در اصح____اح بيست__م م__ى گ__وي___د:

«... پس وقت__ى هزار سال تمام ش__د،

شيط__ان از زندان__ش آزاد گشت__ه و بيرون مى ش__ود تا امت ها را كه در چهارگوش__ه زمينند ج__وج و مأج__وج تا همه را براى جنگ جمع كند.

در حالى كه عددشان مانند ريگ دريا باشد پس بر پهناى گيتى سوار شوند و لشك_رگ_اه ق_ديسي_ن را اح_اط_ه كنن_د و ني_ز م_دين_ه محب_وب_ه را مح_اص_ره كنن__د....»

از اين قسمت كه نقل شد استفاده مى شود كه «مأجوج» و يا «جوج و مأجوج» امت يا امت هائى عظيم بوده اند، و در قسمت هاى بالاى شمال آسيا از معموره آن روز زمين

(330) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

مى زيسته اند، و مردمانى جنگ جو و معروف به جنگ و غارت بوده اند.

اين جاست كه ذهن آدمى حدس قريبى مى زند و آن اين است كه ذى القرنين يكى از ملوك بزرگ باشد كه راه را بر اين امت هاى مفسد در زمين سد كرده است. و حتما بايد س_دى ك_ه او زده ف_اصل مي_ان دو منطق_ه شم_ال_ى و جن_وب_ى آسي_ا باش_د: مانن_د دي_وار چي_ن، و ي_ا س_د ب_اب الاب_واب، و يا سد داري_ال و ي_ا غير آن ها.

تاريخ امم آن روز جهان هم اتفاق دارد در اين كه ناحيه شمال شرقى از آسيا كه ناحيه اصراب و بلندى هاى شمال چين باشد، موطن و محل زندگى امتى بسيار بزرگ و وحشى بوده و آن ها لايزال رو به زيادى نهاده و جمعيتشان فشرده تر مى شد. اين امت همواره بر امت هاى مجاور خود مانند چين حمله مى بردند، و چه بسا در همان جا زاد و ولد كرده و به سوى بلاد آسياى وسطى و خاورميانه سرازير مى شدند، و چه بسا كه در

ذى القرنين در تورات و كتاب هاى تاريخ (331)

اين كوه ها به شمال اروپا نيز رخنه كردند، و بعضى از ايشان طوايفى بودند كه در همان سرزمين هائى كه غارت كردند سكونت كرده و متوطن شدند، كه اغلب سكنه اروپاى شمالى از آنهايند، و در آن جا تمدنى به وجود آوردند و به زراعت و صنعت پرداختند، و بعض ديگر برگشته و به همان غارت گرى خود ادامه دادند.

بعض__ى از م_ورخي__ن گفت_ه ان___د ك____ه:

- ي_أج_وج و م_أج_وج امت ه_ائى هستن_د ك_ه در قسم_ت شم_الى آسي_ا از تب_ت و چي_ن گ_رفت_ه ت_ا اقي_انوس منجمد شمالى و از ناحيه غرب تا بلاد تركستان زندگى مى كنند، و اين قول را از كتاب

«فاكهة الخلفاء» و «تهذيب الاخلاق» ابن مسكويه، و رسايل اخوان الصفاء، نقل كرده اند.

و همين خود مؤيد آن احتمالى است كه قبلاً تقويتش كرديم كه سد مورد بحث يكى از

(332) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

سدهاى موجود در شمال آسيا فاصل ميان شمال و جنوب باشد. (1)

چين كه 3 هزار كيلومتر است از كوه و زمين هر دو مى گذرد و ميان دو كوه واقع نشده است، و ني__ز ديوار چي__ن با سنگ ساخت__ه شده است و در آن آه__ن و قطر به ك__ار نرفته است.

(334) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

خود تقسيم كرده است. قسمتى از متصرفات خود را به «ايرج» داده، و آن عراق و هند و حجاز بود، و همو اورا صاحب تاج سطنت كرد. قسمت ديگر زمين روم و ديار مصر و مغرب را به پسر ديگرش «سلم» داد. و چين و ترك و شرق را به پسر سومش «تور» بخشيد. و براى هر يك قانونى وضع كرد تا با آن حكم برانند، و اين قوانين سه گانه را به زبان ع_ربى «سي_است» ن_امي_دن_د، چ_ون اصل_ش «س_ى ايس_ا» يعنى س_ه ق_انون بوده است.

و وجه تسميه اش به ذى القرنين (صاحب دو قرن) اين بوده كه او دو طرف دنيا را

محل سدّ ذى القرنين، و سدّ فريدون پيشدادى (337)

مالك شد، و يا در طول ايام سلطنت خود مالك آن گرديد، چون سلطنت او به طورى كه در «روضة الصفا» آمده پانصد سال طول كشيد، و يا از اين جهت بوده كه شجاعت و قهر او همه ملوك دنيا را تحت الشعاع قرار داد.

(اي__ن ب__ود گفت_ار روح المعان__ى كه متأسفان___ه تاري__خ ب__دان اعت__راف ن__دارد!).

هر دو در درمنثور نقل شده است.

بعضى از قدماى مفس_رين از صح_اب_ه و ت_ابعي_ن (م_انن_د مع_اذ ب_ن جب_ل ب_ه نق_ل مجم_ع البي_ان، و از قت__اده به نق__ل در منث__ور) ني__ز همي_ن ق_ول را اختي__ار ك_رده ان_د.

اب__ن سين__ا ه__م وقت__ى اسكن____در مق__دون__ى را وص__ف م__ى كن__د او را ب__ه ن__ام اسكندر ذى القرني__ن مى نام__د .

فخررازى هم در تفسير كبير خود بر اين نظريه اصرار و پافشارى دارد. و خلاصه

اسكندر مقدونى يا اسكندر ذى القرنين (339)

آن چه گفته اين است كه قرآن دلالت دارد بر اين كه سلطنت اين مرد تا اقصى نقاط مغرب و اقصى نقاط مشرق و جهت شمال گسترش يافته است، و اين در حقيقت همان معموره آن روز زمين است، و مثل چنين پادشاهى بايد نامش جاودانه در زمين بماند، و پادشاهى كه چنين سهمى از شهرت داراست همان اسكندر است و بس!

چه او بعد از مرگ پدرش همه ملوك روم و مغرب را برچيده و بر همه آن ها مسلط شد و تا آن جا پيشروى كرد كه درياى سبز و سپس مصر را هم بگرفت. آن گاه در مصر به بناى شهر اسكندريه پرداخت و پس وارد شام شد، و از آن جا به قصد سركوبى بنى اسرائيل به طرف بيت المقدس رفت، و در قربان گاه (مذبح) آن جا قربانى كرد، و پس متوجه جانب ارمينيه و باب الابواب گرديد. عراقى ها و قطبى ها و بربر خاضعش شدند، و بر ايران مستولى گرديد، و قصد هندوچين كرد و با امت هاى خيلى دور جنگ كرد، و پس به سوى خراسان بازگشت و شهرهاى بسيار ساخت، و سپس به عراق بازگشت و در شه__ر «زور» و ي_ا رومي__ه مدائن از دني__ا رفت.

مدت سلطنت__ش دوازده س__ال بود.

(340) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

خوب، وقتى در قرآن ثابت شده كه ذى القرنين بيشتر معموره زمين را مالك شد، و در تاريخ هم به ثبوت رسيد كه كسى كه چنين نشانه اى داشته باشد اسكندر بوده است، ديگ_ر ج_اى ت_ردي_د ب_اقى نمى ماند كه ذى القرنين همان اسكندر مقدونى است.

اين بود گفتار فخررازى ولك_ن ايراداتى ب_ه شرح زير به گفته او وارد است:

1 _ اولاً، اين كه گفت پادشاهى كه معظم معموره زمين را مالك شده باشد اسكندر مقدونى است، قبول نيست، زيرا چنين ادعائى در تاريخ مسلم نيست، چون تاريخ سلاطين ديگرى را سراغ مى دهد كه ملكش اگر بيشتر از ملك مقدونى نبود كم تر هم نبوده است.

اسكندر مقدونى يا اسكندر ذى القرنين (341)

2 _ ثانيا، اوصافى كه قرآن براى ذى القرنين شمرده تاريخ براى اسكندر مسلم نمى داند و بلكه آن ها را انكار مى كند. مثلاً، قرآن كريم چنان مى فرمايد كه ذى القرنين مردى مؤمن به خدا و روز جزا بوده و خلاصه دين توحيد داشته است، در حالى كه اسكندر مردى وثنى و از صابئى ها بوده است، هم چنان كه قربانى كردنش براى مشترى خود شاهد آن است.

و نيز قرآن كريم فرموده ذى القرنين يك_ى از بن_دگ_ان ص_ال_ح خ_دا ب_وده و ب_ه ع_دل و رف_ق م_دارا م_ى ك_رده اس_ت، و در ت_اري_خ ب_راى اسكن_در خ_لاف اي_ن را ن_وشت_ه ان_د.

3 _ در هيچ يك از تواريخ آنان نيامده كه اسكندر مقدونى سدى به نام سد يأجوج و مأجوج به آن ترتيبى كه در ق_رآن ذك_ر ش_ده، س_اخته باشد.

در كتاب «البدايه و النهايه» درباره ذى الق_رنين گفت_ه است:

(342) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

اسحق بن بشر از سعيد بن بشي__ر از قتاده نق__ل كرده كه _

«اسكن__در همان ذى القرنين است، و پ__درش اولين قيصر روم بوده، و از دودمان سام بن نوح بوده است، و اما ذى القرنين دوم اسكن__در پسر فيليپ__س ب__وده است. (آن گاه نسب او را به عيص بن اسحاق بن ابراهيم عليه السلام مى رساند.)

او مى گويد كه اسكندر مقدونى يونانى مصرى بوده و آن كس كه شهر اسكندريه را ساخته است و تاريخ بنايش تاريخ رايج روم گشته، از اسكندر ذى القرنين به مدت بس طولانى متأخر بوده است.

دومى نزديك سى صد سال قبل از ميلاد مسيح بوده و ارسطاطاليس حكيم وزيرش بوده است، و همان بوده كه دارا پسر دارا را كشته و ملوك فرس را ذليل و سرزمينشان را لگ_دك_وب نم_وده است.

اسكندر مقدونى يا اسكندر ذى القرنين (343)

و اين مطال__ب را بدان جهت خاطرنش__ان ساختيم كه بيشت__ر مردم گمان كرده اند كه اين دو اسم يك مسم_ى داشته و ذوالقرنين و مقدونى يكى بوده است. و همان كه ق_رآن مجي__د اسم__ش را مى ب__رد هم_ان كس__ى بوده ك_ه ارسط_اطالي__س وزارت__ش را داشت__ه اس_ت، و از همي__ن راه ب__ه خط__اه__اى بسي__ارى دچ__ار ش___ده ب__ودن__د.

آرى، اسكندر اول، مردى مؤمن و صالح و پادشاهى عادل بوده و وزيرش حضرت خضر بوده است، كه خود يكى از انبياء بوده است. و اما دومى مردى مشرك و وزيرش مردى فيلسوف بوده است. ميان دو عصر آن ها نزديك دو هزار سال فاصله بوده است. پس اين كجا و آن كجا؟ نه به هم شبيه اند و نه با هم برابر، مگر كسى بسيار كودن باشد تا ميان اين دو اشتباه كند.»

(اين بود كلام صاحب كتاب «بدايه» كه

در اين كلام خود به امام فخررازى گوشه

(344) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

مى زند، و تعريض مى كند، ولكن خواننده عزيز اگر در كلام او كه نقلش كرديم دقت نمايد، سپس به كتاب او آن جا كه سرگذشت ذى القرنين را بيان مى كند مراجعه نمايد خواهد ديد كه اين آقا هم خطائى را كه مرتكب شده، كم تر از خطاى فخررازى نيست. براى اين كه در تاريخ اثرى از پاد شاهى ديده نمى شود كه دو هزار سال قبل از ميلاد مسيح بوده و سى صد سال در زمين و در اقصى نقاط مغرب تا اقصى نقاط مشرق و جهت شمال سلطنت كرده باشد، و سدى ساخته باشد، و مردى مؤمن و صالح و بلكه پيغمبر بوده و وزيرش حضرت خضر باشد، و در طلب آب حيات به ظلمات رفته باشد، حال چه اين كه اسمش اسكندر باشد و يا نباشد!)

شمرده اند. ملوك كس_ان_ى هستن_د ك_ه ب_ه جم_ع اذواء ي_ا حك_ام قلع_ه ه_اى يم_ن

(346) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

حك_ومت مى راندن_د. چنين كسى را «تبع» نيز خوانده اند.)

اين مورخين در اسم ذى القرنين نيز اختلاف كرده اند، يكى او را «مصعب بن عبداللّه و ديگرى «مصعب ذى المرايد» اول تبابعه اش دانسته است و اين همان كسى بوده كه در محلى ب_ه ن_ام «بِئْ_ر سَبْع» ب_ه نفع ابراهيم عليه السلام حكم كرد.

يكى ديگر گفته: «تبع الاقرن» و اسمش حسان بوده است. اصمعى گفته وى «اَسْعَ_دُالْكامِ_ل» چه_ارمي_ن تب_ابع_ه و ف_رزن_د «اِحْس_انُ الاَْقْ_رَن» م_لقب ب_ه ملك_ى ك_رب دوم ب__وده، و او ف_رزن_د ملك تبع اول ب_وده است.

بعضى هم گفته ان_د نامش (شمرير عشى) بوده است.

البته در عده اى از اشعار حميرى ها و بعضى از شعراى جاهليت نامى از ذى القرنين به عنوان يكى از مفاخر برده شده است. از آن جمله در كتاب «بدايه و النهايه» نقل كرده

ذى القرنين، عرب يمنى (347)

كه ابن هشام شعر اعشى را خوانده و انشاء كرده است بدين مفهوم كه:

«صع_ب ذى الق_رني_ن س_رانج_ام در مح__ل جن_و در قب_ر خ_وابي_د،

درحالى كه قبرش ظاهر است.»

مقريزى در كتاب «الخطط» خود مى گويد: بدان كه تحقيق علماى اخبار به اين جا رسيده كه ذى القرنين كه قرآن كريم نامش را برده مردى عرب بوده كه در اشعار عرب نامش بسيار آمده است، و اسم اصلى او «صعب بن ذى المرايد» فرزند حارث رايش كه (با 14 نسل كه اسم آن ه__ا را برده،) اصل او به سام پسر نوح مى رسد.

او پادشاه__ى از ملوك حمي__ر است كه همه از ع__رب عاربه بودن__د يعنى ع__رب قبل از اسماعي_ل عليه السلام ، چ_ه اسم_اعي_ل و ف_رزن_دان او ع_رب

مستع_ربن_د، ك_ه ع_رب ع_رب_اء ه_م ن_امي_ده ش__ده ان____د.

(348) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ذى القرنين تبعى بوده صاحب تاج، و چون به سلطنت رسيد نخست جباريت پيشه كرد، ولى سرانجام براى خدا تواضع كرد و با خضر رفيق شد و كسى خيال كرده ذى القرنين همان اسكندر پسر فيليپس است، اشتباه كرده است، براى اين كه كلمه «ذى» عربى است و ذى القرنين از لقب ه_اى ع_رب_ى پ_ادش_اه_ان يمن است و اسكندر لفظى است رومى و يون_انى.

كه خداى تعال__ى فرموده، همه رقم اسب__اب سلطنت برايش فراهم شد، و سد يأجوج و مأجوج را بنا ك_رد و در آخر در ع__راق از دنيا رفت.

و اما اسكندر يونانى بوده و او را اسكندر مقدونى مى گفتند و نيز مجدونى مى خواندند، چه وقتى از ابن عباس پرسيدند ذى القرنين از چه نژاد و آب و خاكى بوده؟ گفت از حمير بود، و نامش مصعب بن ذى المرايد، و او همان است كه خدايش در زمين مكنت داد و از هر سببى به وى ارزانى داشت. او به دو قرن آفتاب و به سرزمينى رسيد و سدى بر يأجوج و مأجوج ساخت.

به او گفتند: پس اسكندر چه كسى بوده؟ گفت: مردى حكيم و صالح از اهل روم كه بر ساحل دريا در آفريقا منارى ساخت و سرزمين رومه را گرفت و به درياى عرب آمد و در آن ديار آثار بسيارى از كارگاه ها و شهرها بنا نهاد.

خضر و ذى القرنين (351)

(از ادامه تفصيل تاريخ هاى م_رب_وط به ذى القرنين در اين جا صرف نظر مى كنيم و ب__ه تحلي_ل آن ه_ا م_ى پ_ردازي_م.)

از آن چه مقريزى در بالا گفت استفاده مى ش_ود ك_ه:

اولاً، لقب ذى القرنين مختص به شخص مورد بحث نبود بلكه پادشاهى چند از ملوك حمي__ر به اين ن__ام ملق_ب بوده ان_د، مانند: ذى القرني__ن اول، و ذى القرني__ن هاى ديگ__ر.

ثانيا، ذى القرنين اول كسى بود كه سد يأجوج و مأجوج را قبل از اسكندر مقدونى به چند قرن بنا نهاده، و او معاصر باابراهيم خليل عليه السلام و يا بعد از او بوده است. مقتضاى آن چه ابن هشام آورده كه وى خضر را در بيت المقدس زيارت كرده همين است، چون بي__ت المقدس چند

قرن بعد از حضرت ابراهيم عليه السلام و در زمان داود و سليمان عليه السلام

(352) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ساخته ش_د. پس بدي__ن ترتي__ب ذى القرني__ن هم قب__ل از اسكن__در بوده اس__ت، علاوه بر اين كه تاريخ حمير تاريخى مبهم است.

حت_ى اگ_ر نظ_ر مق_ريزى را قب_ول كني_م اي_ن س_ؤال ب_اقى م_ى م_ان_د كه:

1 _ اين ذى القرنين كه تبع حميرى است سدى كه ساخته در كجاست؟

2 _ اين كه آن امت مفسد در زمين كه سد براى جلوگيرى از فساد آن ها ساخته شده، چه امتى بوده اند؟ و آيا اين سد يكى از همان سدهاى ساخته شده در يمن و يا پيرامون يمن از قبيل سد مأرب است يا نه؟

چه سدهائى كه در آن نواحى ساخته شده به منظور ذخيره ساختن آب براى آشاميدن يا زراعت است، نه براى جلوگيرى از كسى، علاوه بر اين كه در هيچ يك از آن ها قطعه هاى آهن و مس گداخته به كار نرفت_ه اس_ت، و ق_رآن سد ذى القرنين رااين چني_ن معرفى نموده است:

خضر و ذى القرنين (353)

و آيا در يمن و حوالى آن امتى بوده كه بر مردم هجوم برده باشند يا اين كه همسايگان يمن غير از امثال قبط و آشور و كلدان و غير ايشان كسى نبوده است، و آن_ان ني_ز هم_ه ملت ه_اى متمدن ب_وده ان_د!

و پيامبران بنى اسرائيل

ابراهيم خليل عليه السلام بوده است. رجال اسكندر زمان مسيح عليه السلام را درك كردند كه از جمله ايشان جالينوس و ارسطاطاليس بوده اند. (1)

از هر چيزى سببى بخشيده بود، به اين نيز بخشي__ده بود. و اگر مي__ان دين و عقل و فضاي__ل اخلاقى و عِدّه و عُ_دّه و ثروت و ش__وك__ت و انقي__اد اسب__اب ب_راى او جم_ع ك_رده، ب_راى اي_ن ني_ز جم_ع ك__رده ب__ود.

- و همين طور كه قرآن كريم فرموده، كوروش نيز سفرى به سوى مغرب كرده و حتى تا برليديا و پيرامون آن نيز مستولى شد، و بار ديگر به سوى مشرق سفر كرده تا مطلع آفتاب برسيد، و در آن جا مردمى ديدصحرانشين و وحشى كه در بيابان ها زندگى مى كردند و نيز همين كوروش سدى بنا كرده كه به طورى كه شواهد نشان مى دهد سد بنا شده در تنگه «داري_ال» مي_ان ك_وه ه_اى قفق_از و ن_زديكى ه_اى شه_ر تفلي_س اس_ت.

اين اجمال آن چيزى است كه م_ولان_ا اب_والكلام آزاد گفت_ه اس_ت. اين_ك تفصي_ل آن:

كوروش يا ذى القرنين (357)

آهنين را پاره پاره مى نمايم، و خزينه هاى ظلمت و دفينه هاى مستور به تو مى دهم تا كه بدانى من كه تو را به اسمت مى خوانم، خداوند اسرائيلم، به تو لقب دادم، و تو مرا نمى شناسى!»

اگر هم از وحى بودن اين نوشته ها صرف نظر كنيم، بارى يهود با آن تعصبى كه به مذهب خود دارد، هرگز مرد مشرك مجوسى يا وثنى را (اگر كوروش يكى از اين دو مذهب را داشته است،) مسيح پروردگار و هدايت شده او، و مؤيد به تأييد او، و راعى رب، نمى خواند.

علاوه بر اين كه نقوش و نوشته هاى با خط ميخى كه از عهد داريوش به دست آمده، كه هشتاد سال بعد از او نوشته شده است، گوياى اين حقيقت است كه او مردى موحد بوده، و نه مشرك، و معقول نيست دراين مدت كوتاه وضع كوروش دگرگون ضبط شود.

ايمان كوروش به خدا (359)

بى نهايت تعظيم كرده بدين جهت بوده كه ايشان را از اسارت حكومت بابل نجات داده، و به بلادشان برگردانيده و براى تجديد بناى هيكل هزين__ه كافى در اختيارشان گذاشته است، و نفايس گران بهائى كه از هيكل به غارت برده بودند، و در خزينه ه__اى ملوك بابل نگه دارى مى ش__د، به ايشان برگردانيد، و همي_ن خ_ود مؤي__د ديگرى است بر اين احتم_ال كه كوروش هم__ان ذى القرني__ن باش_د.

و به طورى كه اخبار شهادت مى دهند، پرسش كنندگان از رسول خدا صلى الله عليه و آله درباره داست_ان ذى الق_رني_ن ،يه_ودي_ان ب_وده اند.

علاوه بر اين، مورخين قديم يونان مانند «هرودت» و ديگران نيز جز به مروت و فتوت و سخاوت وكرم و گذشت و قلت حرص و داشتن رحم و رأفت او را ستوده اند، و او را به بهترين وجهى ثنا و ستايش كرده اند.

فضايل نفسانى كوروش (361)

نقل كرده، او را به صورت قوچى كه دو شاخ داشت__ه، ديده اس__ت. (اصحاح هشتم 9 - 2) و جبرئي__ل رؤي__اى او را تعبير كرده به اين كه ق__وچ دو شاخ ك__وروش بوده، و دو شاخ__ش دو مملكت ف__ارس و ماد است، و ني___ز در خ___واب ب___ز ي__ك ش___اخ دي__ده ك__ه اسكن__در مق__دون__ى ب__وده اس__ت.

زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

چپاول و قتل و برده گيرى شان عموم بلاد را فرا گرفت تا آن جا كه به پايتخت آشور يعنى شه_ر «نين_وا» ه_م رسي_دن_د. اي_ن زم_ان تق_ريب_ا هم_ان زم_ان ك_وروش ب_وده اس__ت.

قدماى از مورخين يونانى، چون هرودوت، سير كوروش را به طرف شمال ايران براى خام_وش ك_ردن آتش فتن_ه اى ك_ه در آن ن_واح_ى شعل_ه ور ش_ده ب_ود، آورده ان_د. عل_ى الظاهر، چنين به نظر مى رسد كه در همين سفر سد نام برده را در تنگه «داريال» و با استدعاى اهالى آن مرز و بوم و تظلمشان از فتنه اقوام شرور، بنا نهاده است. س_د م_زب_ور را با سنگ و آهن ساخته است، و تنها سدى كه در دنيا در ساختمان آن آهن ب__ه ك__ار رفت_ه اس_ت، همي_ن س__د اس_ت.

و انطباق آيه: «فَاَعينُ_ونى بِقُ_وَّةٍ اَجْعَ_لْ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ رَدْما،اتُونى زُبَرَ الْحَديدِ!» (95و 96 / كهف) بر اين سد روشن است.

سدسازى كوروش (367)

از جمله شواهدى كه اين را تأييد مى كند، وجود نهرى است كه در نزديكى اين سد كه آن را نهر «سايروس» مى گويند و كلمه «سايروس» در اصطلاح غربى ها نام «كوروش» است، و نهر ديگرى است كه از تفليس عبور مى كند، به نام «كُر».

و داستان اين سد را «يوسف» يهودى تاريخ نويس در آن جا كه سرگذشت سياحت خود را در شمال قفقاز مى آورد، ذكر كرده است. و اگر سد مورد بحث كه كوروش ساخته عبارت از ديوار «باب الابواب» باشد، كه در كنار بحر خزر واقع شده است، نبايد يوسف مورخ آن را در تاريخ خود بياورد، زيرا در روزگار او هنوز ديوار باب الابواب ساخته نشده بود. چون اين ديوار

را به كسرى انوشيروان نسبت مى دهند. و يوسف قبل از كس__رى م_ى زيست_ه، و ب_ه ط_ورى ك_ه گفت_ه ان_د، در ق_رن اول مي_لادى ب_وده است.

علاوه بر اين كه سد باب الابواب قطعا غير سد ذى القرنين است كه در قرآن آمده،

(368) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

براى اي_ن ك_ه در دي_وار باب الاب_واب آه_ن ب_ه ك_ار ن_رفته است! (1)

به روم حمله ور شدند كه در اين حمله دولت روم سق_وط ك_رد.

از عه_د عتيق هم استف_اده مى ش_ود كه اين امت مفسد از سكنه اقصاى شمال بودند.

(370) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

(اين بود خلاصه اى از كلام ابو الكلام، كه هر چند بعضى اطرافش خالى از اعتراضاتى نيس_ت، لكن از گفت_ار ديگ_ران انطباق__ش با آيات قرآن_ى روشن تر و قابل قبول تر است.)

ساير مفسرين و مورخين در بحث پيرامون اين مطلب دقت و كنكاش زيادى كرده و سخن در اطراف آن تمام كرده اند، و بيشترشان بر اين رفته اند كه يأجوج و مأجوج امتى بسيار بزرگ بوده اند، كه در شمال آسيا زندگى مى كرده اند.

و جمعى از ايشان اخبار وارد در قرآن كريم را كه در آخرالزمان خروج مى كنند و در زمين افساد مى كنند، بر هجوم تاتارها در نيمه اول قرن هفتم هجرى بر مغرب آسيا تطبيق كرده اند، چه همين امت در آن زمان خروج نموده و خون ريزى و ويران گرى زرع و نسل و شهرها و نابود كردن نفوس و غارت اموال و فجايع افراطى نمودند كه تاريخ بشريت نظير آن را سراغ ندارد!

بحث تاريخى و تحليلى در شناخت يأجوج و مأجوج (371)

مغول ها اول سرزمين چين را در نورديدند و آن گاه به تركستان و ايران و عراق و شام و قفقاز تا آسياى صغير روى آوردند و آن چه آثار تمدن سر راه خود ديدند ويران كردند، و آن چه شهر و قلعه در مقابلشان ايستادگى مى كرد، نابود ساخته و قتل و عام مى كردند، از جمله: سمرقند و بخارا و خوارزم و مرو ونيشابور و رى و غيره شهرهائى بودند كه صدها هزار نفوس داشتند، در عرض يك روز يك نفر

نفس كش را باقى نگ_ذاشتن_د، و از ساختمان هايش اثرى نماند و حتى سنگ_ى روى سنگ_ى ب_اق_ى نم_ان_د.

بعد از اين ويران گرى به شهرها و بلاد خود بازگشتند، و پس از چندى دوباره به راه افتادند و اهل «بولونيا» و بلاد «مجر» را نابود كردند، و به روم حمله ور شدند تا ناگزير به جزيه دادنشان كردند، و فجايعى كه اين قوم مرتكب شدند، از حوصله شرح و تفصيل بيرون است.

(372) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

مورخين و مفسرين كه گفتيم اين حوادث را تحرير نموده اند، از قضيه سد به كلى سكوت كرده اند. در حقيق_ت، ب_ه خ_اط_ر اي_ن ك_ه مسئل_ه س_د ي_ك مسئل_ه پيچي_ده بود. ل__ذا از زي_ر ب_ار تحقي__ق آن ش_ان_ه خ_الى كرده اند، زيرا ظاهر آيه:

«فَمَااسْطاعُوا اَنْ يَظْهَرُوهُ وَ مَااسْتَطاعُوا لَهُ نَقْبا...،» (97/كهف)

به طورى كه خود ايشان تفسير كرده اند، اين است كه اين امت مفسد و خون خوار پس از بناى سد در پشت آن محبوس شده اند، و ديگر نمى توانند تا اين سد پاى برجاست، از سرزمين خود بيرون شوند، تا وعده خداى سبحان بيايد، كه وقتى آمد آن را منهدم و متلاشى مى كند، و باز اقوام نام برده خون ريزى هاى خود را از سر مى گيرند، و مردم آسيا را هلاك و اين قسمت از معموره زمين را زير و رو مى كنند. و اين تفسير با ظهور مغول در قرن هفتم درست در نمى آيد!

بحث تاريخى و تحليلى در شناخت يأجوج و مأجوج (373)

لذا بايد اوصاف سد مزبور را بر طبق آن چه قرآن فرموده، حفظ كنند، و درباره آن اقوام بحث كنند، كه چه قومى بوده اند؟ اگر همان تاتار و مغول بوده باشند، كه از شمال

چي_ن ب_ه ط_رف ايران و عراق و شام و قفقاز گرفته تا آسياى صغير را لگدمال كرده باشن_د، پس اي_ن كج_ا ب_وده و چگ_ونه ت_وانسته ان_د از آن عب_ور نم_وده و ب_ه س_اي_ر ب__لاد ب_ري_زن_د، و آن ه_ا را زي_ر و رو كنن_د؟

و اين قوم مزبور تاتار و يا غيرآن از امت هاى مهاجم در طول تاريخ بشريت نبوده اند، پس اين سد در كجا بوده است؟ و سدى آهنى و چنين محكمى كه از خواصش اين بوده ك__ه امتى بزرگ را هزاران سال از هجوم به اقطار زمين حبس كرده باشد، به طورى كه نتوانن__د از آن عب_ور نم_اين___د كج_اس__ت؟

و چرا در اين عصر كه تمامى دنيا به وسيله خطوط هوائى و دريائى و زمينى به هم

(374) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

مربوط شده، و به هيچ حاجزى، چه طبيعى از قبيل كوه و دريا، و چه مصنوعى مانند سد و يا دي__وار و يا خن__دق بر نمى خوري__م كه از رب__ط امتى با ام__ت ديگر جلوگي_رى كند؟

و با اين حال چه معنا دارد كه با كشيدن سدى داراى اين صفات و يا هر صفتى كه ف__رض شود رابط__ه اش با امت هاى ديگر قطع شود؟

لكن در رفع اين اشكال، آن چه به نظر مى رسد اين است كه كلمه «دكاء» از «دك» به معناى ذلت باشد، هم چنان كه در «لسان العرب» گفته: «جبل دك» يعنى كوهى كه ذليل شود. (اين بود كلام لسان العرب،) و آن وقت مراد «دك كردن سد» اين باشد كه آن را از اهميت و ازخاصيت بيندازد، به خاطر اتساع طرق ارتباطى و تنوع وسايل حركت و انتقال برى و بحرى و جوى ديگر اعتنائى به

شأن آن نشود.

پس در حقيقت معنى اين وعده الهى وعده به ترقى مجتمع بشرى در تمدن ونزديك

بحث تاريخى و تحليلى در شناخت يأجوج و مأجوج (375)

شدن امت هاى مختلف است به يك ديگر،به طورى كه هيچ سد ومانع و ديوارى جلو انتقال آن_ان را از هر طرف دنيا به هر طرف ديگر نگيرد، و به ه_ر ق_ومى بخواهند هجوم آورند.

مؤيد اين معنا سياق آيه «حَتّى اِذا فُتِحَتْ يَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ وَ هُمْ مِنْ كُلِّ حَدَبٍ يَنْسِلُ__ونَ!» (96 / انبياء) است ك_ه خب_ر از هج_وم ي_أج_وج و م_أج_وج م_ى ده_د و اسم_ى از سد نمى برد.

البت__ه، كلمه «دك» يك معناى ديگر نيز دارد، و آن عبارت است از «دفن» و معناى ديگر دارد كه عب__ارت است از درآمدن كوه به ص__ورت تل هاى خاك، بنابراين ممكن است احتم__ال دهي__م كه س__د ذى القرنين كه از بناهاى عهد قدي__م است به وسيله بادهاى شدي__د در زمي__ن دفن شده باش__د، و يا سيل هاى مهي__ب آبرفت هائى جديد پديد آورده و باعث وسعت درياها شده و در نتيج__ه سد مزب__ور غرق ش__ده باش_د. (1)

(376) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

.

حمله يأجوج و مأجوج، علامتى از قيامت (377)

اعم___ال ص__ال__ح م__ؤمني_ن را م_ى ن__ويسي_م،

و سع__ى ش___ان را مشك____ور م__ى داري______م،

و ق___راء ظ_الم____ه را ه____لاك م_ى كني____م،

و رج___وع آن ه__ا را بع__د از ه__لاك_ت تح__ري__م م__ى كني__م،

تا روزى كه راه بسته يأجوج و مأجوج و سدشان گشوده ش_ود،

و آن هاازبلندى هاى زمين باسرعت به سوى مردم بتازند!»

(اين خود يكى از علامت هاى قي_ام_ت اس__ت.)

هم چنان كه در آيه زير نيز بدان اشاره مى كند:

(378) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

«پس، وقتى كه وعده پروردگارم برسد،

ك_ه در آن روز آن س_د را م_ى شكن__د،

و وع_ده پ_روردگ_ارم حق ب_وده اس_ت،

در آن روز مى گذاريم تا بعض_ى در بعض_ى موج زنن__د،

و در ص_____ور دمي_____ده م___ى ش___ود،

آن گاه همه را به نوعى جمع مى كنيم.» (99 / كهف) (1)

1- ال_ميزان، ج 28، ص 180 .

حمله يأجوج و مأجوج، علامتى از قيامت (379)

(380)

در س_وره صافات علاوه بر آن او را از «محسنين» خوانده است، و به تحيت سلام و درود ف_رست_اده اس_ت. (البت_ه در ص_ورت_ى ك_ه كلم_ه «اِل ي_اسي_ن» را «الياس» بخوانيم، نه آل ياسين!»)

ان_س رسي_______ده ك______ه گف____ت:

(384) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

«الياس رسول خدا صلى الله عليه و آله را در بعضى از سفرهايش ديدار كرد و با هم نشستند و سپس سفره اى از آسمان بر آن دو نازل شد و از آن مائده خوردند، و به من هم خورانيدند. و آن گاه الياس از من از رسول خدا صلى الله عليه و آله خداحافظى كرد، و سپس او را ديدم كه بر بالاى ابرها به طرف آسمان مى رفت .»

احاديثى ديگر از اين قبيل هست كه سيوطى آن ها را در تفسير خود در درمنثور در ذي__ل آي____ات اي__ن داست___ان آورده اس_ت.

در بعضى از احاديث شيعه آم_ده ك_ه ام_ام عليه السلام ف_رم_ود:

«او جاودانه زنده است.»

ولك__ن اين رواي__ات هم__ه ضعي__ف اس__ت و با ظاه__ر آي_ات اين قص_ه نمى سازد.

در كافى حديثى است طولانى كه مصاحبت الياس با امام محمد باقر و صادق عليه السلام را

الياس (ع) در روايات اسلامى (385)

در معناى س__وره قدر بي_ان مى كن__د، ولك__ن حدي_ث ن_ام ب__رده احتم__ال تمثي__ل دارد.

در كتاب بحار، در داستان الياس، از قصص الانبياء، و آن كتاب به سند خود از صدوق، و وى ب_ه سن_د خ_ود از وه_ب ب_ن منب_ه، و نيز تعلبى در عرائس از ابن اسحق، و از ساير علماى اخبار، ب_ه ط_ور مفصل ت_ر از آن را آورده ان_د، و آن ح_ديث بسي_ار مفص_ل اس_ت، ك_ه خ_لاص_ه آن ب_ه ش_رح زي_ر اس__ت:

«بعد از انشعاب ملك بنى اسرائيل و تقسيم شدن در بين آنان، يك تيره از بنى اسرائيل به بعلبك كوچ كردند، و آن ها پادشاهى داشتند كه بتى را به نام "بعل" مى پرستيد، و مردم را به پرستش آن بت وادار مى كرد.

پادشاه نام برده زنى بدكار داشت

كه قبل از وى با هفت پادشاه ديگر ازدواج كرده بود و نود فرزند بلافصل آورده بود، البته غير از نوه هايش!!!!

(386) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

پادشاه هر وقت به جائى مى رفت آن زن را جانشين خود مى كرد تادر بين مردم حكم براند. پادشاه نام برده كاتبى داشت مؤمن و دانشمند كه سى صد نفر از مؤمنين را شاه م_ى خ_واست ب_ه قتل برسان_د، از چن_گ وى نج_ات داده ب_ود.

در همسايگى قصر شاه مردى بود مؤمن، و او داراى بستانى بود كه با آن زندگى مى كرد و پادشاه ه_م هم_واره او را احت_رام و اك_رام مى نمود.

در يك_ى از سف_ره_اى پ_ادش_اه، همسر شاه آن همسايه مؤمن را به قتل رسانيد و بستان او را غصب كرد، و وقت_ى پ_ادش_اه ب_رگش_ت و از م_اج_را خب_ر ي_افت زن خ_ود را عت_اب ك_رد. زن ب_ا ع_ذره_ائى ك_ه ت_راشي_د او را راض_ى ك_رد. و خ_داى تع_ال_ى سوگن_د خ_ورد ك_ه اگ_ر توب_ه نكنند از آن دو انتقام مى گيرد!

پ__س الي__اس عليه السلام را نزد ايش_ان فرست_اد تا آن ه_ا را به س_وى خ__دا دع__وت كن__د

الياس (ع) در روايات اسلامى (387)

و ب__ه آن دو زن و ش_وه_ر خب_ر ده__د ك_ه خ__دا چني__ن س__وگن__دى خ___ورده اس__ت.

شاه و ملكه از شنيدن اين سخن سخت در خشم شدند و تصميم گرفتند او را شكنجه كنند و سپس به قتل برسانند، ولى الياس فرار كرد و به بالاترين كوه و دشوارترين آن پناهنده شد، و هفت سال در آن جا به سربرد و ازگياهان و ميوه درختان سد جوع مى كرد.

در اين بين خداى سبحان يكى از بچه هاى شاه را كه بسيار دوستش مى داشت مبتلا به مرضى كرد و

شاه به بت بعل متوسل شد و بهبودى نيافت. شخصى به او گفت ك_ه بت لع_ل از اي_ن رو ح_اجت ش_اه را ب_رآورد نك_رد ك_ه از دست او خشمگين است كه چرا الياس را نكشتى؟

پس شاه جمعى از درباريان خود را نزد الياس فرستاد تا او را گول بزنند و با خدعه دستگيرش كنند. اين عده وقتى به طرف الياس مى رفتند، آتشى از جانب خداى تعالى

(388) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

بيامد و همه را بسوزانيد. شاه جمعى ديگر را روانه كرد، جمعى كه همه شجاع و دلاور بودند و كاتب خود را هم كه مردى مؤمن بود با ايشان فرستاد، به ناچار الياس به خاطر اين كه آن مرد مؤمن گرفتار غضب شاه نشود ناچار شد با جمعيت به نزد شاه برود. در اين بين پسر شاه مرد و اندوه شاه الياس را از يادش برد، و الياس سالم به محل خود برگشت.

و اين حالت توارى الياس به طول انجاميد، لاجرم از كوه پائين آمد و در منزل مادر يونس بن متى پنهان شد، و يونس آن روز طفلى شيرخوار بود. بعد از شش ماه الياس از خانه نام برده بيرون شد و به كوه رفت. و چنين اتفاق افتاد كه يونس در آن ايام بمرد، خداى تعالى او را به دعاى الياس زنده كرد، چون مادر يونس بعد از مرگ فرزندش به جست جوى الياس برخواست و اورايافته و درخواست كرد تا دعاكند فرزندش زنده شود.

الياس (ع) در روايات اسلامى (389)

الياس ديگر از شر بنى اسرائيل به تنگ آمده بود، از خدا خواست تا از ايشان انتقام بگيرد و باران آسمان را از آنان قطع

كند. نفرين او درگير شد، و خدا قحطى را بر آنان مسلط كرد، و اين قحطى چند ساله مردم را به ستوه آورد و آنان از كرده خود پشيمان شدند و نزد الياس آمدند و توبه كردند. فرزند الياس دعا كرد وخداوند باران را برايشان بباراند و زمين مرده ايشان را دوباره زنده كرد.

مردم نزد او از ويرانى ديوارها و نداشتن بذر غله شكايت كردند و خداوند به وى وحى فرستاد كه دستورشان دهد به جاى بذر غله نمك در زمين بپاشند، و آن نمك نخود براى آنان برويانيد، و نيز ماسه بپاشن_د، و آن م_اس_ه ب_رايش_ان ارزن روي_اني_د. بعد از آن كه خداى تعالى گرفتارى از ايشان برداشت، دوباره نقض عهد كردند و به حالت اوليه و بدتر از آن برگشتند، و اين برگشت مردم الياس را ملوم كرد، و از خدا

(390) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

خواست تا او را از شر آنان خلاص كند. خداوند اسبى آتشين فرستاد والياس سوار بر آن ش_د و خ_دا او را ب_ه آسم_ان بالا برد و به او پرو بال و نور داد تا با ملائكه پروار كند.

آن گ_اه خ_داى تع_الى دشمن_ى ب_ر آن پ_ادش_اه و همسرش مسلط كرد. دشمن به سوى آن دو به راه افتاد و بر آن دو غلبه كرد، و هر دو را كشت، و جيفه شان را در بستان آن م_رد م_ؤمن ك_ه او را كشت_ه ب_ودن_د و ب_وست_ان_ش را غص_ب كرده بودند، انداخت.»

اين بود خلاصه اى از آن روايت كه خواننده عزيز اگر در آن دقت كند خودش به ضع__ف آن پى مى برد! (1)

1- ال_ميزان، ج 33،

ص 255 .

الياس (ع) در روايات اسلامى (391)

آن قوم است، بلكه خداى تعالى رب شما و رب پدران پيشين شماست، و اختصاص به يك دسته و دو دسته ندارد، چون خلقت وتدبير او عام است و جمله «رَبَّكُمْ وَ رَبَّ ابائِكُمُ الاَْوَّلينَ!» اش_اره ب_ه اين معن_ا دارد!

ق__رآن ش__ري___ف چني___ن نق____ل م_ى كن_د:

«و الي___اس ه__م از م___رسلي__ن ب__ود،

به يادآر آن دم را كه به قوم خود گفت:

_ آيا نمى خ_واهي_د با تقوى باشيد؟

(394) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

آيا ب__ت بع__ل را مى خواني__د و بهتري__ن خالق__ان را وا مى گذاريد؟

هم__ان " اللّه " را ك__ه رب شم_ا و رب پ___دران قديم__ى شماس_ت!

ولى م_ردم او را تكذيب كردند، و در نتيجه از احضار شدگان شدند.

آرى همه ش_ان احض_ار خ_واهن_د ش__د مگ_ر بندگان مُخل_ص خ__دا!

ما نام نيك و آثار و بركات الياس را هم در آيندگان باقى گذاشتيم،

س___لام ب______ر آل ي____اس_____ين!

آرى م____ا ب___ه نيك__وك___اران اي__ن چني_ن پ__اداش م__ى دهي____م!

كه او از بندگان مؤمن ما بود!» (1)

1- الميزان، ج 33، ص 253 .

الياس، پيامبرى مرسل (395)

(396)

زن وى را منزل داد، و ورودش را از دشمنانش مخفى داشت. الياس عليه السلام به پاس اين خدمت در حق فرزند او «يسع» كه به مرضى دچار بود، دعا كرد، و او در زمان عافيت يافت.

يسع چون اين معجزه ديد به الياس ايمان آورد و او را در دعوى نبوتش تصديق ك_رد، و م_لازمت__ش را اختي__ار نم__ود. از آن به بعد هر جا كه الي__اس مى رفت يس__ع

(398) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

نيز هم_راه_ش م_ى رف_ت.»

كتاب «قصص الانبياء» داست_ان ب_ه آسم_ان ش_دن الي__اس عليه السلام را ذك__ر ك__رده و اض_اف_ه م_ى كن_د ك_ه در اي_ن هنگ_ام يس_ع او را ب_انگ زد ك_ه اى الي_اس ح_الا ك_ه م_ى روى تكلي_ف م_را معل__وم ك___ن! و م_را ب_راى روزگ___ار تنه_ائ_ى ام دست__ورى ده!

الياس از آسمان كساى خود را انداخت، و همين كساء علامت جانشينى يسع براى الياس عليه السلام در ميان بنى اسرائيل بود.

كت_اب م_زب__ور م_ى ن_ويس____د:

«خداوند متعال به فضل خود يسع عليه السلام را به نبوت و رسالت به سوى بنى اسرائيل مبعوث فرمود و ب_ه وى وح_ى ف_رست_اد، و او را به هم_ان نح_وى ك_ه بن_ده خ_ود الي_اس را تأييد مى كرد، تأييد فرمود، و در نتيجه بنى اسرائيل به وى ايمان آوردند و او را تعظيم

يسع پيامبر، و ذكر او در قرآن (399)

كردند، و در هر پيش آمدى رأى و امر او را متابعت نمودند، و به اين منوال، ت_ا يس_ع در مي_ان بنى اس_رائيل زن_ده ب_ود، حك__م خ__داى تعالى در بين آنان ن_اف_ذ ومج_رى ب_ود!»

روايت__ى از حض__رت رض__ا عليه السلام نقل ش__ده كه در آن حض_رت رض__ا عليه السلام در خ__لال احتج__اج_ات__ى ك___ه علي___ه «ج_اثلي___ق» مسيح__ى، ك_رده، ف_رم_وده اس___ت:

«يسع هم مانند عيسى بر روى آب راه مى رفت، و مرده را زنده مى كرد، و كور م__ادرزاد و مبتلاى به ج__ذام را شفا مى داد، و با اين حال امتش او را رب و پروردگار خ__ود اتخ__اذ نكردن_د!» (نقل از بحار، از كتاب احتجاج، و كتاب توحيد و كتاب عيون) (1)

1- ال_مي__زان، ج 14، ص 88 .

(400) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

و يسع و ذاالكف__ل را كه همگ__ى از اخيار بودند!» (نقل از قصص الانبياء) (1)

(402) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

از زنده شدن مدتى زندگى بكنند، و اين نشان__ه اى باش_د از فضل خداى تعالى!

دلي__ل ذكر اين داست__ان به مناسب__ت آيات بعدى در ق__رآن مجي__د است كه در آن ها متع__رض فريضه قت__ال و جهاد شده است، و قت_ال ه_م ب_اعث م_ى ش_ود ك_ه م_ردمى بع_د از م_ردگى زن__ده شون_د! (1)

حزقيل پيامبر، و مردگانى كه زنده شدند (405)

علتى كه باعث وقوع آن شده است، به نمايش گذاشته است.

عُزيز، و ارمياى نبى (407)

اي__ن بيان ها به دنب__ال آيات مشهور «آية الكرسى» بيان گرديده تا شاهدى باشند ب__ر آن چ__ه خ__دا فرم_وده اس__ت:

«خدا ولى مؤمنان اس_ت!

و آن ه_ا را از ظلمت به ن_ور ه_دايت م_ى كن_د!

ول_ى ،ك_اف_ر را در كف_رش ه_داي_ت نم_ى كن_د،

بلك_ه اولي_ائى ك_ه خود او ب_راى خ_ود گ_رفت_ه،

او را گم_راه مى س_ازن__د،

و از ن___ور ب__ه ظلم_ات راه_ش م__ى ب__رن__د!»

ق_رآن ك_ري___م كلي___ات داست_ان زن__ده ش__دن م_ردگ_ان ق_ري_ه م_زب___ور را

(408) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ب_دي_ن ش_رح بي_ان م_ى ف_رم_اي__د:

«مگ_ر نشني_دى داست_ان آن م_ردى را ك_ه ب_ر دهك_ده اى گ_ذر ك_رد ك_ه ب_ا وج_ود بناها كه داشت از سكنه خالى بود. ازخود پرسيد:

- خدا چگونه مردم اين دهكده را زنده مى كند؟

خ__دا او را ص___د س__ال بمي__ران__د، و آن گ____اه زن__ده اش ك___رد، و پ___رسي____د:

_ چه مدتى مكث كردى؟

گف_ت:

- ي___ك روز ي__ا قسمت____ى از ي____ك روز!

فرمود:

- نه! بلك__ه ص__د س__ال است مك_ث كرده اى!

عُزيز، و ارمياى نبى (409)

ب_ه خوردنى و نوشيدنى خود بنگر كه طعمش در اين صد سال دگرگون نشده است، _ و به الاغ خويش بنگر!

ماازاين كارهامنظور داريم،يكى اين است كه تو راآيتى وعبرتى براى مردم مى كنيم! استخوان ها را بنگر كه چگونه بلندشان مى كنيم،

و سپ_س آن را با گوشت م_ى پ_وش_انيم!

همين كه ب_ر او روشن ش_د ك_ه صد س__ال م__رده و اين_ك زن__ده شده است، گفت:

- مى دانم كه خدابر همه چيز تواناست!»

شخص مزبور پيامبرى بوده و از خانه خود بيرون آمده تا به محلى دور از شهر خودش سفر كند، و طعامى و آبى با خود داشته

است تا با آن سد جوع و عطش كند.

(410) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

همين كه به راه افتاده تا به مقصد خود برود، در بين راه به قريه اى رسيده كه قرآن كريم آن را خراب__ه توصيف كرده است. و وى مقص__دش آن جا نبوده، بلكه گذرش به آن محل افت__اده، و قري__ه نظ__رش را جل__ب ك_رده اس__ت، لذا ايست__اده و در ام__ر آن به تفك__ر پرداخت__ه و از آن چ_ه دي_ده عبرت گرفت__ه ك_ه چگونه اهل__ش ناب__ود شده ان__د؟

آن گاه نگاهش به استخوان هاى پوسيده افتاده كه در پيش رويش ريخته ب_ود. شخ_ص م_زب_ور در عب_رت گي_رى اش تعم_ق ك_رده و غ_رق ش_د، و ب_ا خ_ود گف_ت: _ عجب صاحب اين استخوان ها چند سال است كه مرده اند، و خدا مى داند كه چه تح_ولات_ى به خ_ود ديده اند تا به اين روز افتاده اند، و چه صورت ها كه يكى پس از ديگرى ب_ه خ_ود گ_رفت_ه ان_د، ب_ه ط_ورى ك_ه امروز اصل آن ها كه همان انسان ها باشند، فراموش شده اند! در اين جاست كه گفته است:

عُزيز، و ارمياى نبى (411)

_ راستى خ__دا كجا ديگر اين ه__ا را زنده مى كند؟

و اين گفتارش دو جهت دارد، يكى تعجب از زنده شدن بعد از طول مدت، و جهت دوم تعجب برگشت__ن اجزاء به صورت اولش، با اين كه اين دگرگونى ه_ا را به خود گرفته اند.

ل_ذا خ_داى تعالى امر را ب_رايش از دو جهت روشن ك_رد. از جهت اول، از اي_ن راه روشن ك_رد ك_ه خ_ود او را ميران_د و دوب_اره زن_ده كرد، و پ_رسي_د ك_ه چه ق_در مكث ك_رده است. و از جهت دوم از اين راه كه استخوان هائى كه در پيش رويش ريخته ش_ده ب_ود، زن_ده

ك_رد، و جل_و چش_م او اعض_اى بدن آن مردگ__ان را به ه__م وص__ل كرد! (1)

از قرآن مجيد ذكر نشده است، و تازه اين دو آيه هم بنا به يك تفسير مربوط به اوست، و بنا بر آن خداى سبحان او را به ثناى جميلى ستوده و صادق الوعدش خوانده است.هم چنين او را ام__ر به معروف و مرضى درگاه خويش خوانده و فرموده كه او رسولى نبى بوده است.

در رواي__ات اسلام__ى (در علل الشرايع) از امام صادق عليه السلام روايت كرده كه فرم__ود: «_ اسماعيلى كه خداى عزوجل در كتاب خود صادق الوعد خوانده، غير از اسماعيل فرزندابراهيم عليه السلام است.بلكه او پيغمبرى ديگرازانبياء بوده است كه خداى عزوجل به سوى قومش مبعوث فرمود،ومردمش اوراگرفته و پوست سرو رويش راكندند، و پس فرشته اى ن__زد او آمد و گفت:

_ خ__داى تعال__ى م__را ن__زد ت__و فرست__اد ت_ا ه__ر ام__رى دارى اط__اع__ت كن___م!

اسماعيل، صادق الوعد و رسول نبى (415)

گف____________ت:

- من بايد به ديگر انبياء اسوه و اقتداء داشته باشم!»

(در روايت ديگرى آخر آن آمده كه من باي_د ب_ه حسي__ن عليه السلام اسوه اى داشته باشم.)

در تفسي___ر قم__ى آم___ده ك___ه ام__ام ف__رم____ود:

«اسماعيل وعده اى داده بود و يك سال منتظر طرف نشست، و او اسماعيل پسر ح__زقي__ل ب_ود!» (1)

محنت و گرفتارى، و صبر ايوب (ع) (417)

خ__ود دست_ور م__ى ده_د ت_ا اب_راهي__م و پن__ج نف_ر از ذري_ه او از انبي_اء را ب_ه ياد آورد.

سرگذش__ت اي__وب عليه السلام در ق__رآن از آن جا ش__روع مى شود كه او مريض و درمانده و گرفت__ار ان__واع ابتلائ__ات اس__ت. در اين حال__ت دس__ت ب__ه دع__ا برمى دارد و خداوند متعال را ندا مى دهد:

«ب_ه ي_ادآر بن_ده م_ا اي__وب را!

آن زم____ان ك____ه پ____روردگ____ار خ___ود را ن____دا داد ك_____ه:

- شي____طان م____را دچ_____ار ع___ذاب و گ__رفت____ارى ك_____رد!

م___ا ب____ه اي_____وب گفتي____م:

- پ_اى خ_ود ب_ه زمي_ن بكش ك_ه آب همين جا نزديك ت_وس_ت،

آب__ى خن____ك، و در آن شستش______و ك__ن، و از آن بن_____وش!

(418) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

م__ا كس_ان او و هم__انن__د ايش___ان را ب__ه او بخشي_____دي____م،

ك_ه رحمت_ى اس_ت از م_ا، و پن_دى اس_ت ب_راى ص_احب_ان خ_رد.

و ني________ز ب_________ه او گفتي_______م:

- حال كه سوگند خ_ورده اى همس_رت را ص_د ت_ركه چوب بزنى،

تعداد صد تركه به دست گير و آن ها را يك ب_ار به همسرت بزن،

ت__ا سوگن__د خ__ود نشكست_ه ب_اش__ى!

م__ا اي__وب را بن__ده اى صاب__ر يافتيم،

چ_____ه خ_____وب بن____ده اى ب_____ود،

ك__ه هم_واره ب_ه م_ا رج_وع مى ك_رد!»

اول اين آيات دعائى است از ايوب عليه السلام كه در آن از خدا مى خواهد عافيتش دهد و

محنت و گرفتارى، و صبر ايوب (ع) (419)

سوءحال__ى كه بدان مبت__لا شده بود از او برط__رف سازد. وى به منظور رعايت تواضع و تذل__ل، خود را ن__ام نمى ب__رد، تنه__ا از اين كه خدا را به ن__ام «رَبّى» صدا مى زند فهميده مى شود كه او را براى حاجت نمى خواند.

از ظاهر آيت بعدى برمى آيد كه مرادش به

«عذاب و گرفتارى» بدحالى و گرفتارى هائ__ى است كه در بدن او، و در خانه اش پيدا شده است، كه همان گرفتارى هائى است ك__ه در سوره انبي_اء آن را از آن جناب چنين حكايت كرده كه گفت:

«اَنّى مَسَّنِ_ىَ الضُّ_رُّ وَ اَنْتَ اَرْحَمُ الرّاحِمينَ!» (83 / انبياء)

البته اين در صورتى است كه كلمه «ضُّرُّ» شامل مصيبت در خود آدمى و اهل بيتش مى شود، و در اين سوره و در سوره انبياء هيچ اشاره اى به از بين رفتن اموال آن جناب نشده است، ول_ى ه_ر چند اين معن_ا در رواي_ات آم_ده اس_ت.

(420) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

عصمت است، كه به خاطر داشتن آن از تأثير شيطان در نفوس شان ايمنند، و شيطان نمى تواند در دل هاى آنان وسوسه كند، و اما تأثيرش در بدن هاى انبياء و يا اموال و اولاد و ساير متعلقات ايشان، به اين كه از اين راه سر به سر انبياء گذاشته و وسيله ناراحتى آنان را فراهم سازد، هيچ دليلى بر امتناع آن در دست نيست.

مثلاً به نقل قرآن كريم در مسافرت موسى عليه السلام با همسفرش يوشع عليه السلام چنين آمده است: «ي_وشع به موسى گفت - اگر ماهى را فراموش كردم اين فراموشى كار شيطان بود، او

(422) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ب_ود ك_ه نگ_ذاش_ت م_ن ب_ه م_وق_ع ي_اد م_اه__ى بيفت__م!» (63 / كهف)

از آيه فوق برمى آيد كه شيطان اين گونه دخل و تصرف ها را دارد، و هر جا چنين تصرف هائى در دل هاى معصومين بكند، معتقديم كه به اذن خدا مى كند، بدين معنى كه خ__دا جلوگي__رش نمى ش__ود، چون مداخل__ه شيطان را مطاب__ق مصلح__ت مى بيند، مثلاً م_ى خ__واه__د پ__اي_ه صب_ر و ح_وصل_ه بن_ده اش معي_ن ش_ود.

ولى مسلما لازمه اين حرف اين نيست كه شيطان هرجا و هرچه را كه دلش خواست بكند و ه_ر ب_لائى را ك_ه خ_واست ب_ر س_ر بن_دگ_ان خدا بياورد، و اين خود روشن است.

پ__اى او را شفا مى دهد، و دوم اين ك__ه چشم__ه اى در آن جا برايش مى جوشان__د، و به او دست__ور مى ده__د از آن چشمه حمام بگيرد ، و بنوش__د، تا ظاهر و باط__ن بدنش از ساير مرض ها بهبودى يابد.

در روايات آمده كه تمامى كسان او به غير همسرش مرده بودند و او به داغ همه فرزندانش مبتلاء شده بود، و بعدا خدا همه را برايش زنده كرد، و آنان را و مثل آنان را به آن جناب بخشيد.

(424) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

بعضى ها گفته اند كه فرزندان ايوب عليه السلام در ايام بيمارى از او دورى كردند، و خدا با بهبود بخشيدن او آنان را دوباره دورش جمع كرد، همان فرزندان زن گرفتند و بچه دار ش_دن_د. و اي_ن است معن_ى اين ك_ه خدا فرمود فرزندانش را و مثل آنان را به وى بخشيد.

خ__واه__د آم__د.)

در پ_اي_ان آي_ات، خ_داون_د متع_ال، ب_ه ثناى جميل ايوب عليه السلام مى پردازد و مى فرمايد: «ما او را صابر يافتيم!»

يعنى در برابر ابتلائاتى كه به وسيله آن او را آزموديم، يعنى در برابر مرض و از بي_ن رفت_ن اه_ل و م_ال ص_اب_ر ي_افتي_م، و ب_دان جهت ني_ز او را عب_د خ_ود ن_امي_دي_م:

«نِعْمَ الْعَبْدُ اِنَّهُ اَوّابٌ !» (30 / ص) (1)

(426) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

«خصال» از امام صادق عليه السلام از قول پدر گرامى اش نقل شده، اين است كه:

«ايوب عليه السلام هفت سال مبتلا شد، بدون اين كه گناهى كرده باشد، چون انبياء به خاطر طهارت و عصمتى كه دارند، گناه نمى كنند، و حتى به سوى گناه صغيره نيز متمايل نمى شوند.

ايوب عليه السلام از ناحيه هيچ يك از ابتلائاتش عفونت پيدا نكرده و بدبو نشده بود، و نيز

(428) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

صورتش زشت و زننده نگرديده و حتى ذره اى خون يا چرك از بدنش بيرون نيامده و اح_دى از دي_دن او تنف_ر ني_افت، و از مش_اه_ده او وحش_ت نك_رد، و هي_چ ج_اى ب_دنش ك_رم نين_داخت، زي_را رفت_ار خ_داى ع_زوج_ل درب_اره انبي_اء و اولي_اى مك_رمش، ك_ه م_ورد ابت__لاءش_ان ق__رار م__ى ده__د، اي___ن چني_ن اس__ت.

و اگر مردم از او دورى كردند به خاطر بى پولى و ضعف ظاهرى او بود، چون مردم نسبت به مقامى كه او نزد پروردگارش داشت عالم نبودند، و نمى دانستند كه خداى تعالى او را تأييد كرده است، و به زودى فرجى به كارش مى دهد، و لذا مى بينيم رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود كه از همه مردم گرفتارتر و بلايش دشوارتر انبياء و بعد از آنان هركسى است كه مقامى نزديك تر به مقام انبياء داشته باشد.

و اگر خداى تعالى ايوب را به بلائى عظيم گرفتار كرد، بلائى كه در نظر تمامى مردم

سرگذشت ايوب در قرآن و در روايات (429)

خوار و بى مقدار گرديد، براى اين بود كه مردم درباره اش دعوى ربوبيت نكنند، و از مشاهده نعمت ه_اى اله_ى عظيمى ك_ه خ_دا ب_ه او ارزان_ى داشت_ه بود، او را خدا نخوانند! و نيز براى اين بود كه مردم

از ديدن وضع او استدلال كنند بر اين كه ثواب هاى خدائى بر دو نوع است، چون خداوند بعضى را به خاطر استحقاقشان ثواب مى دهد، و بعض ديگر را بدون استحقاق به نعمت هائى اختصاص مى دهد.

دلي_ل ديگ_ر ابت_لاى اي_وب اين ب_ود ك_ه م_ردم از اي_ن وض_ع او عب_رت گي_رن_د، ك_ه ديگ_ر هي_چ ضعيف و فقي_ر و م_ريضى را ب_ه خ_اط_ر ضع_ف و فق_ر و م_رض تحق_ي_ر نكنن_د، چ_ون ممك_ن اس_ت خ_دا ف_رج_ى در ك_ار آن_ان ب_ده_د، و ضع_ف را ب_ه ق_وت و فق_ر را ب_ه غنا و م_رض را ب_ه س_لامت تب_دي_ل كن_د!

و نيز بدانند كه اين خداست كه هر كس را بخواهد مريض مى كند، هر چند پيامبرش

(430) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

باشد، و هر كه را بخواهد شفا مى بخشد، به هر شكل و به هر سببى كه بخواهد. و نيز همين صحنه را مايه عبرت كسانى قرار مى دهد كه باز مشيت الهى به عبرت گيرى آنان تعلق گرفته باشد، هم چنان كه همين صحنه را مايه شقاوت كسى قرار مى دهد كه خود خواست_ه ب_اش_د، و م_اي_ه سع_ادت كس_ى ق_رار مى ده_د ك_ه خ_ودش اراده ف_رم_وده ب_اش_د، و در عين حال او در همه اين خواست ها و مشيت ها عادل در قضاء و حكيم در افع_الش است، و با بندگانش هيچ عملى نمى كند مگر آن كه صالح ت_ر ب_ه ح_ال آن_ان ب_اش_د، و بندگانش ه_ر نيرو و ق_وت_ى ك_ه داشت_ه ب_اشن_د، از او دارن_د.»

داشت، بدو گفتند: ما طعام به تو مى دهيم به شرطى كه گيسوانت را به ما بفروشى. همسر ايوب از در اضطرار و ناچارى و به منظور اين كه همسرش ايوب گرسنه نماند، گيسوان خود را فروخت.

ايوب چون ديد گيسوان همسرش بريده، قبل از اين كه جريان را بپرسد سوگند خ__ورد كه صد تازيان__ه به او بزند. چون همس__رش علت واقع__ى بري__دن گيسوانش را ش__رح داد اي__وب عليه السلام در ان__دوه شد كه اين چ__ه سوگن__دى ب_ود كه م__ن خ__وردم.

پس خ_داى ع_زوج_ل ب_ه او وح_ى ك_رد ك_ه يك مشت ش_اخ_ه ك_ه ص_د ت_رك_ه باشد در دست بگير و به او بزن تا سوگند خود را نشكسته باشى، و او نيز چنين كرد و از عه__ده سوگند برآم_د.» (از تفسير قمى)

(432) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

در قسمتى ديگر از روايت فوق شرح مى دهد كه نام همسر ايوب «رحمت» دختر افرائيم فرزند يوسف بن يعقوب بن اسحق ابن ابراهيم عليه السلام بود، يعنى نوه حضرت يوسف پيامبر بود. اگر اين مأخذ را در نظر بگيريم حضرت ايوب مدت كوتاهى بعد از حضرت يوسف پيامبرى كرده است. در روايت ديگرى از وهب نقل شده كه همسر ايوب دختر ميشا فرزند يوسف بوده است. (1)

پرداخت:

«و ب__ه ي__ادآر اي_وب را،

زمانى كه ندا كرد پروردگار خود را كه:

- اى پ__روردگ__ار!

م____رض م____را از پ_______اى درآورده،

و تومهربان ترين مهربانانى!»(83/انبياء)

در اين دعا وجوه ادب بسيارى به كار رفته است. ايوب هم مانند آدم و نوح و موسى و ي_ونس عليه السلام (كه دع_اه_اى آن ها در جاى خود ذكر گرديد.) ح_اجت خ_ود را ك_ه عب_ارت ب_ود از بهبودى از م_رض ص_ريحا ذك__ر نك_رد.

(434) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

او نفس خود را نگه داشت، و حاجت خود را كوچك تر از آن دانست كه از پروردگار خوددرخواست آن را بكند، همان طوركه همه انبياء چنين بودند، و هيچ وقت حاجت خود را اگردرباره اموردنيوى بوده صريحا ذكرنمى كردند،اگرچه غرضشان ازآن حاجت پيروى نف__س هم نبوده است.

وجه ديگر اين كه اصولاً ذكر درخواست كه همان اساس مرض بود و هم چنين ذكر صفتى كه در مسئول هست، سائل را به طمع سؤال مى اندازد، مثل «ارحم الراحمين» بودن او، و سكوت از خود حاجت، بهترين و بليغ ترين كنايه است از اين كه حاجت احتياج به تصريح ندارد، براى اين كه تصريح به حاجت موهم اين است كه لابد اسباب نام برده براى انگيختن رحم آن كسى كه ارحم الراحمين است كافى نبوده و محتاج به تأكيد و تفهي_م به لفظ است! (1)

دعاى ايوب براى رهائى از بيمارى و فقر (435)

1- ال_ميزان، ج 12، ص 158 .

(436) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

سوار شد و در نهاي__ت نهنگى او را بلعي__د و سپس نجات داده ش_د، و بار ديگر به سوى قوم فرستاده شد و مردم به او ايمان آوردند.

(437)

آياتى كه در سوره صافات به شرح اين قسمت از تاريخ زندگى يونس عليه السلام اشاره مى كن_د. ب_دين ت_رتي_ب اس_ت:

«ي__ون__س ه__م از پيامب__ران ب__ود،

هنگ___ام__ى ك__ه ب__ه ط___رف ي__ك كشت____ى پ____رگ___ريخ______ت،

قرعه انداختند و او از مغل_وبين بود،

پ___س ماه_ى او را ببلعي_د، در ح_ال_ى ك_ه خ_ود را م_لام_ت م_ى ك_رد،

و اگ_ر او از تسبيح گوي_ان نمى بود،

حتما در شكم م_اهى ت_ا روزى كه خلايق مبعوث شوند، باقى مى ماند،

ول_ى چ_ون از تسبيح گ_وي_ان ب_ود، م_ا او را به خشكى پرتاب كرديم،

در ح__ال__ى ك__ه م__ري_ض ب_____ود،

(438) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

و ب____ر ب____الاى س___رش ب___وت___ه اى از ك___دو روي___ان__دي_______م،

و او را به سوى شهرى كه صدهزار نفر و بلكه بيشتر بودند، فرستاديم،

پ_س ايم__________ان آوردن_________د.

م__ا ه__م ب__ه نعم__ت خ__ود، ت_ا هنگ_ام__ى معي__ن، به_ره من_دش_ان گ_ردان_دي_م!»

قرآن شريف در سوره انبياء متعرض تسبيح گوئى او در شكم ماهى شده كه علت نجاتش از آن بليه شد:

«و ذالن__ون (هم___دم م___اه__ى) را ي_اد ك___ن آن دم ك___ه خش__م ن_اك برف_ت، و گم__ان ك_رد كه هرگز بر او تنگ نگيريم،

پس در ت_اريك_ى ه_ا آواز در داد ك_____ه:

_ معب____ودى ج_____ز ت____و نيس_______ت،

سرگذشت يونس (ع) در قرآن (439)

پاكى تراست بى گمان من از ستم ك_اران_م!

پس دع___اى او را مستج___اب ك__ردي_م،

و از ان_______دوه ب_____ره_____اني___دي____م،

و اي__ن چني_ن م_ؤمن_ان را م_ى ره_اني_م!»

در سوره ن__ون متعرض نال__ه خشم آگين او در شكم ماهى، و سپس بيرون شدنش، و رسي__دن ب__ه مق____ام

اجتب___اء را آورده و م_ى ف_رم___اي___د:

«پ_س شكيب__ائ__ى ك__ن ب____ه حك__م پ_روردگ__ارت!

و چ__ون "ذالن__ون - هم__دم م_اه_ى، ي_ونس" مب_اش!

آن گ__اه ك__ه خ___دا را خ__وان__د و ان_دوهگي__ن ب____ود.

و اگ_ر نعمت_ى از پ_رودرگ_ارش او را در نيافت_ه ب___ود،

(440) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

به يقين، او را به هامون مى انداختند،و او نكوهيده ب_ود.

پس پروردگارت اورا برگزيد، و او را از نيك_ان ك_رد.»

و در سوره يونس متعرض ايمان آوردن قومش و برطرف شدن عذاب از ايشان شده و مى فرمايد:

«پس ق__ري__ه اى نب__ودك__ه اه__ل آن ايم__ان آورن__د،

و ايمانشان به آن ها سودرساند مگر قوم يونس،

ك______ه چ______ون ايم_______ان آوردن_________د،

و عذاب رسوائى در زندگى دنياراازآنان برداشتيم،

و ت__ا مدت__ى آن ه__ا را برخ__وردار كردي___م!»

سرگذشت يونس (ع) در قرآن (441)

عذابى كه خبر داده بود، از ايشان برداشته شده است - و گويا متوجه نشده كه قوم ايمان آورده وتوبه كرده اند - لذا ديگر به سوى ايشان برنگشت، زي__را مى ترسيد او را هو كنند و خشم ناك و ناراحت هم چنان پيش رفت. در نتيجه ظاهر حالش ح__ال كسى بود كه از خدا ف__رار مى كند و به عنوان قهر كردن از اين كه چرا نزد اين مردم خوارش كرد، دور مى شود، و نيز در حالى مى رفت كه گم__ان مى ك__رد دس__ت خ__دا ب_ه او نم_ى رس_د!؟

پس سوار كشتى پر از جمعيت شد و راه افتاد.

در بين راه نهنگى بر سر راه كشتى در آمد و چاره اى نديدند جز اين كه يك نفر را نزد او بيندازند تا سرگرم خوردن او شود و از سر راه كشتى به كنارى رود به اين منظور

شرح تحليلى از توقف عذاب قوم يونس و فرار او (443)

قرعه انداختند و قرعه به نام يونس عليه السلام در آمد و او را در دريا انداختند، و نهنگ يونس را بلعيد و كشتى نجات پيدا كرد.

آن گاه خداى سبحان او رادر شكم ماهى زنده نگه داشت و چند شبانه روز حفظ كرد.

يونس فهميد كه اين جريان يك بلاء و آزمايش است، كه خداى سبحان او را بدان مبتلا كرده است. و اين مؤاخذه اى است از خدا در برابر رفتارى كه او با قوم خود كرد، و مردم را به عذاب سپرد و خود بي_رون آمد، لذا از همان تاريكى ظلمات شكم ماهى فريادش بلند ش_د ب_ه اين ك_ه:

«لا اِل__هَ اِلاّ اَنْ____تَ سُبْح__انَ___كَ اِنّ__ى كُنْ__تُ مِ___نَ الظّ___الِمي____نَ!» (87 / انبي___اء)

خداى سبحان اين ناله او را پاسخ گفت

و به نهنگ دستور داد تا يونس را بالاى آب و كنار دريا بيندازد، نهنگ چنين كرد و يونس وقتى به زمين افتاد مريض بود، و خداى تعالى درخت كدوئى بالاى سرش رويانيد تا بر او سايه بيفكند.

(444) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

پس همين كه حالش جا آمد و دوباره مثل اولش شد، خدا او را به سوى قومش گسيل داشت، و قوم هم دعوت او را پذيرفتند، و به وى ايمان آوردند، و در نتيجه با اين كه اجلش__ان رسي__ده ب__ود، خداوند تا يك م__دت معين عمرش__ان داد.

جا يك كشتى آماده يافت كه قصد داشت سرنشينان خود را به «ترسيس» ببرد، او هم اجرتى داد تا به «ترسيس» برود و همين كه سوار بر كشتى شد و

(446) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

كشت_ى ب_ه راه افت_اد ب_اد سخت_ى وزي_دن گ_رفت و ام_واج دريا بلند و بسيار شد، و كشت_ى مش__رف ب__ه غ_رق گ_ردي_د.

پس ملاحان دست و پاچه شدند و هر چه از بار و اثاث مسافرين كه بود به دريا انداختند، باشد كه كشتى سبك شود.

در همين هنگام بود كه يونس در داخل كشتى به خواب خوش رفته بود، و صداى خورخورش بلند شده بود. رئيس كشتى وقتى او را ديد از در تعجب پرسيد: چه خبرت هست ك_ه در چني_ن هنگ_ام_ه اى به خواب رفته اى؟ برخيز و معبود را بخوان، بلكه ما را از اي__ن مهلك_ه نج_ات بخش_د، و م_ا در اين ورط_ه ه_لاك نشويم!

بعضى از مسافرين به بعض ديگر گفتند: بيائيد قرعه بيندازيم تا معلوم شود اين شر از نح_وست كيس_ت ك_ه خ_ود او را ب_ه دري_ا بين_دازيم ت_ا تنه_ا خ_ود او ه_لاك ش_ود.

تاريخ يونس در تورات و انجيل (447)

پس قرعه ان_داختن_د و ب_ه ن_ام يونس اصابت ك_رد و ب_ه او گفتند:

_ مگ_ر ت_و چ_ه ك_رده اى ك_ه ق_رع_ه ب_ه ن_ام ت_و در آم_د؟ و ت_و اه_ل كج_ائ_ى و از كج_ا م_ى آئ_ى و ب_ه كج_ا م_ى روى و از چ_ه تي_ره هست_ى؟ گف_ت:

_ م_ن بنده رب و اله آسم_ان و خ_الق ت_رى و خشك_ى ع_الم_م!

آن گاه جريان خود را براى آنان نقل كرد و آن ها بسيار ترسيدند، و او را توبيخ كردند كه چرا فرار

كردى و يك مشت مردم را در هلاكت گذاشتى؟

آن گ____اه گفتن___د:

- حالا به نظرشما چه كار در حق تو بكنيم تا اين درياآرام گيرد؟

گف_ت:

- بايد مرا به دريا بيندازيد تا دريا آرام گيرد. چون من مى دانم تمامى ناآرامى هاى

(448) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

دريا به خاطر من است.

مردم هر چه دست و پا و تلاش كردند بلكه كشتى را به طرف خشكى برگردانند و بدون غرق شدن يونس از ورط_ه نج_ات ي_ابن_د، نش_د، و بن_اگ_زي_ر و ب_ه اصرار خود آن جن_اب او را به دريا انداختند و كشتى در همان دم آرام گرف_ت.

خداى تعالى نهنگى را فرمود تا يونس را ببلعد. يونس سه روز در شكم نهنگ بماند و در آن جا نماز خواند و به درگاه خدا استغاثه كرد. پس خداى سبحان ماهى را دستور داد تا به ساحل آيد و يونس را در خشكى بيندازد. ماهى چنين كرد. همين كه يونس در خشك__ى ف__را گ__رفت، پ__روردگ__ارش فرمود:

- ب__رخي___ز و ب__ه ط_رف اه_ل نين_وا ب_رو!

و در بي__ن آن__ان ب__ه ب__ان__گ بلن____د آن چ____ه ب__ه ت__و گفت___ه ام اب_____لاغ ك___ن!

تاريخ يونس در تورات و انجيل (449)

پس يونس برخاست، و به طرف نينوا به حركت درآمد. يونس به طرف نينوا رفت و در بين اهلش فرياد زد:

- ه_ان اى م___ردم!

تا سه روز ديگر نينوا در زمين فرو مى رود!

پس جمع__ى از م__ردان آن شه__ر ب___ه خ____دا ايم____ان آوردن____د و ج_ار زدند كه - ه____ان اى م______ردم، روزه بگي____ري______د!

و همگى لباس پشمينه پوشيدند. چون خبر به پادشاه رسيد، او هم از تخت سلطنت خود برخاست و جامه هاى سلطنتى را از خود كند و لباس

كهنه اى پوشيد و روى خاكستر نشست و دستور داد جار زنان جار بزنند كه هيچ انسان و حيوانى طعام و ش_راب نخ_ورن_د و ب_ه سوى پروردگ_ار ناله و فرياد سر دهند، و از شر و ظلم برگردند!

(450) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

و چ_ون چني_ن ك__ردن__د، خ__دا ه_م ب__ه ايش_ان رح_م ك__رد و ع___ذاب ن_ازل نش_د!

پس يونس ناراحت شد و عرضه داشت:

- اله_ى م_ن ه_م از اي_ن ع_ذاب ب_ود ك_ه ف_رار ك_ردم، ب_ا اين ك_ه م_ن از رحم_ت و رأف_ت و صب_ر و ت_وابي_ت ت_و خب_ر داشت_م، پ_روردگ_ارا پس ج_ان م_را بگي_ر ك_ه ديگ__ر م_رگ از زن_دگ_ى ب_راي_م بهتر است!

خداى تعالى فرمود:

_ اى ي_ون_س آي__ا ج__دا از اي_ن ك_ار خ__ودت غص__ه دار ش__دى؟ ع__رضه داش__ت:

_ آرى پ_روردگ_ارا!

پس يونس از شهر خارج شد، و در مقابل شهر بنشست و در آن جا برايش سايبانى درست كردند، و در زير آن سايبان نشست تا ببيند در شهر چه مى گذرد؟

تاريخ يونس در تورات و انجيل (451)

پس خ_داى تع_ال_ى ب_ه درخت ك_دوئى دست_ور داد ب_الاى س_ر يونس قرار بگير، و ب____ر او س_اي_ه بيفك_ن!

يونس از اين جريان بسيار خوشنود شد ولى چيزى نگذشت كه كرمى را دستور داد تا ريش_ه ك_دو را بخ_ورد و ك_دو را خش_ك كند. ك_رم ني_ز ك_ار خ_ود را ك_رد. ب_اد سموم هم از طرفى ديگر برخواست و آفتاب هم به شدت تابيد و يونس كلافه شد به حدى ك_ه آرزوى م_رگ ك_رد.

خداى تعالى فرمود:

- اى يونس جدا از خشكي_دن بوت_ه كدو ناراحت شدى؟ عرضه داشت:

- پ___روردگ___ارا، بل_ى، سخ__ت ان__دوهن__اك ش___دم! ف_____رم____ود:

- آيا از

خشك شدن يك بوته كدو ناراحت شدى با اين كه نه زحمت كاشتنش را

(452) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

كشيده بودى، و نه آبيارى اش را، بلكه خودش يك شبه روئيد و يك شبه هم خشكيد، آن گ_اه انتظ_ار دارى ك_ه م_ن م_ردم نينوا، آن شهر بزرگ و آن جمعيتى كه بيش از دوازده ربوه مى شدند، ترحم نكنم!؟ و بااين كه مردمى نادان هستند، و دست چپ و راست خ__ود را تشخي_ص نمى دهن__د، و آنان را و حيوانات بسيارى را كه دارند، هلاك سازم؟

اين بود داستان يونس عليه السلام در تورات به نقل آلوسى، و موارد اختلافى كه در اين نقل با ظاهر آيات قرآن مجيد هست، بر خواننده پوشيده نيست.

مث_لاً اين نسبت ك_ه ب_ه آن جن_اب داده ك_ه از انجام رس_الت الهى ش_ان_ه خ_الى ك_رده و ف_رار ك_رده اس__ت، و اي_ن ك_ه از ب_رط___رف ش___دن ع__ذاب از ق____وم ن_اراح__ت ش__ده اس__ت، ب__ا اي__ن ك__ه از ايم__ان و توب__ه آن__ان خب__ر داشت__ه اس__ت، و چني__ن نسبت ه_ائ__ى را نمى ت__وان ب__ه انبي___اء عليه السلام داد.

تاريخ يونس در تورات و انجيل (453)

(454) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

كارش اين بوده است.

در سوره انبي__اء خداوند متع_ال مى فرمايد:

«او در ظلمات شكم ماهى ندا كرد كه:

_ خ__دائ__ى ج______ز ت___و نيس_____ت!

و ت_____و پ_____اك_______ى!

و من از ظ_المي__ن بودم!»

معناى تسبيح يونس و دليل نجات او (457)

در اين آيه شريفه نشان مى دهد كه او در شكم ماهى تسبيح گفته و در آيه بالا مى فرمايد كه او از مسبحين بود، كه قبلاً هم تسبيح مى گفته است، و اگر از تسبيح گويندگان نبود حتما در شكم ماهى تا روز قيامت و روز مبعوث شدن خلق باقى مى ماند.

عناي__ت كلام همه در اين اس_ت كه بفهماند تسبيح او در شكم ماهى مايه نجاتش شد.

مراد از تسبيح يونس، همين نداى او در ظلمات است كه گفت:

«لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَكَ اِنّى كُنْتُ مِنَ الظّالِمينَ!» (87 / انبياء)

و اگر قبل از تسبح تحليل «لا اِلهَ اِلاّاللّهُ» را ذكر كرد براى اين بود كه به منزله علتى باشد براى تسبيحش، گويا مى گويد:

_ خ_داي_ا! معب_ود ب_ه حق_ى ك_ه ب_اي_د ب_ه س_وي_ش ت_وج_ه كرد، غير تو كسى نيست!

پس تو منزهى ازآن معنائى كه عمل من آن را مى رساند.

(458) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

پس اين كه من متوجه تو مى شوم،وتو راپاك و منزه مى دانم از آن چه عمل من حكايت از آن مى كرد،وآن اين بودكه غيرتو هم كارسازى هست.چون من براى نجات از عذاب متوسل دريا و كشتى و فرار شدم، حال مى گويم: غير تو كسى و چي_زى كارساز نيس_ت! اين بود معناى تسبيح يونس!

اگر اين معنى را نگفته بود تا ابد از آن بليه نجات نمى يافت، زيرا سبب نجاتش تنها و تنه_ا همي_ن تسبي_ح ب_ود ب__ه آن معن_ائى ك_ه ذك_ر ك_رديم.

با اين بيان

روشن مى گردد كه منظور از مكث تا روز بعث تأكيد مكث آن جناب است در شكم ماهى تا روز بعث و شكم ماهى به منزله قبرى باشد براى او، و او در آن قبر بماند تا همه مردم از زمين و او از شكم ماهى سردرآورند،

هم چن_ان ك_ه درب_اره بي_رون ش_دن هم_ه انس_ان ه_ا از زمين قرآن مجيد مى فرمايد:

معناى تسبيح يونس و دليل نجات او (459)

«از زمين خلقتان كرديم،

ب_ه آن برم_ى گ__رداني__م،

واز آن خارج مى سازيم، بار آخر!» (55 / طه)

اين بدان جهت گفته شد كه متوجه شويم كه در آيه شريفه هيچ دلالتى بر اين نيست كه يونس تا روز قيامت در شكم ماهى زنده مى ماند، و با جنازه اش در شكم ماهى هم چنان سالم مى ماند، و شكم ماهى قبر او مى شد، يا به اين كه ماهى تا روز قيامت زنده مى مان__د، و يا به نح____وى ديگ__ر!

پس، ديگ_ر محلى براى اين فكر باقى نمى ماند كه آيا آن جناب هم چنان زنده مى ماند؟ و يا شكم ماهى قبر او مى شد؟ و نيز مراد به «يوم بعث خلق» روزى است كه ص_ور اول دمي_ده م_ى ش_ود و هم_ه م_ردم مى مي_رن_د، و يا صور دوم كه همه زنده

(460) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

مى شوند؟ و يا آن كه اصلاً منظور از اين عبارت، كن_اي_ه اس_ت از اين كه مدتى طولانى در شكم ماهى مى ماند؟

انداختيم، و در بيرون دريا در زمينى كه

وضع يونس پس از بيرون آمدن از شكم ماهى (461)

نه سايه داشت و نه سقف پرت كرديم، در حالى كه بيمار بود، و سايه اى هم نبود كه ب___دان پن__اه بي__اورد.

خداوند سبحان نوعى بوته كدو كه داراى برگ هاى مدور بود رويانيد تا برگ هايش بر بدن او سايه بيفكند.

است، نه نتيجه برطرف شدن عذاب! اگر بار دوم به آن رسول بزرگوار ايمان نمى آوردند خدا رهايشان نمى كرد، و در نوبت اول هم وقتى عذاب را از ايش_ان ب_رگ_رداني_د ك_ه ايم_ان آورده و ت_وب_ه ك_ردن_د.

اِل___هَ اِلاّ اَنْ__تَ سُبْ__حانَ__كَ اِنّ___ى كُنْ__تُ مِ__نَ الظّالِمي__نَ!» (87 / انبياء )

در آيات فوق الذكر رسول خدا صلى الله عليه و آله را نهى مى كند از اين كه مانند يونس عليه السلام ب_اش_د ك_ه در هنگ_ام من_اج_ات ب_ا خ_دا م_الام_ال از خش_م ب_وده است. و م_ى ف_رم_اي_د: تو اين طور مباش! و اين در حقيقت نهى از سبب خشم است، و سبب خشم اين است كه آدمى كم حوصله باشد، و درآمدن عذاب براى دشمن__انش عجله كند:

«پ_س ت_و در برابر حك_م پ__روردگ_ارت صب__ر ك__ن،

و م_انن_د يونس ص_اح_ب داست_ان ماه_ى مب_اش ك_ه،

دل گي_________ر و خش______م گي_____ن ن_____دا ك______رد،

و اگر نعمتى از ناحيه پروردگارش او را درنمى يافت،

(468) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

هر آينه با حالتى نكوهيده در بيابان بى سقف مى افتاد،

ولى پروردگارش او را برگزيد و از صالحينش ك_رد!»

بيرون رفتن يونس عليه السلام از شهر و قوم خود با خشم اقتضاى اين را داشت كه تا روز قيامت در شكم ماهى بماند، ولكن تسبيح دائمى او قبل از افتادن در شكم ماهى، و بعد از آن، از اين اقتضا منع كرد و باعث شد كه مقدرش طورى ديگر شود، و آن اين است كه ماه__ى او را در بياب__ان بين__دازد. و نيز مقتض__اى عملش اين ب__ود كه او را ب__ه صورت__ى زشت و مذم__وم بيندازد، ولكن مان__ع ديگر از آن جلوگي__رى كرد، و آن نعمتى از پروردگارش بود، كه او را درياف__ت، و نه تنها مذم__وم نشد بلك__ه پروردگ__ارش او را اجتباء كرد و از صالحين قرار داد.

حقيقت نعمت همانا ولايت و سرپرستى خداست!

شرح قهر و فرار يونس از قوم خود (469)

را نهى مى كند از اين كه مبادا مثل يونس قوم خود را تنها بگذارد، و به دست عذاب بسپارد، و در جاى ديگر قرآن رسول اللّه صلى الله عليه و آله را توصيه ديگر مى كند و آن اقتداء به هدايت ابراهيم عليه السلام است، و نشان مى دهد كه پيامبر اسلام مانند ابراهيم خليل، حليم و بردبار و غم خوار قوم خود بود، و در صبر و استقامت از ابراهي_م پيروى مى كرد و در قيام خ_ود ني_ز م_انن_د اب_راهي_م است_وار بود. «امين») (1)

1- ال_مي_زان، ج 39، ص 88 .

(470) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

در مباحث بالا بيان شد، از پروردگار خود درخواست عذاب بر قوم خود كرد و خدا نيز اجابت فرمود. او نيز

(472) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ج_ري_ان را گ_وش_زد ق_وم خ_ود ك_رد، ت_ا اي_ن ك_ه ن_زديك ش_د ع_ذاب ب_ر آن_ان ن_ازل ش_ود، در اي_ن هنگ_ام م_ردم ت_وب_ه كردن_د، و ب_ازگشت نمودند و عذاب از آنان برگشت.

وقتى يونس چنين ديد قوم خود را ترك گفت و راه بيابان در پيش گرفت و گذارش به كنار دريا افتاد و بر كشتى سوار شد و در بين راه ماهى بزرگى راه را بر كشتى بست و معلوم شد تا يك نفر از س_رنشين_ان را نبلع_د كن_ار نخ_واه_د رف_ت، س_رنشين_ان ب_ن_ا رابر قرعه گذاشتند و قرعه به ن_ام ي_ونس درآم_د و ي_ونس را ب_ه ك_ام م_اه_ى ان_داختند. مدتى يونس در شكم ماهى مشغول تسبيح خداى تعالى بود تا آن كه خداوند دستور داد م_اه_ى يونس را ب_ه ساحل دري_ا افكن_د - اي_ن ب_ود داست_ان ي_ونس ب_ه نقل قرآن مجيد!

اين جريان جز تأديبى كه خداى تعالى انبياء خود را بر حسب اختلاف احوالشان ب_دان م_ؤدب م_ى كن_د، نب_ود.

شرح و تحليل دعاى يونس (ع) (473)

در قرآن مجيد مى فرمايد:

«و اگر نبود كه يونس از تسبيح گويان بود،

هرآينه تا روزقيامت كه خلايق مبعوث مى شوند،

در شكم ماه_ى جاى داشت.» (144 / صافات)

پس احوال يونس عليه السلام در بيرون رفتن از ميان قوم خود و ادامه دادن به راه خود و برنگشتن به سوى آنان، احوال بنده اى را مى ماند كه بعضى از كارهاى مولاى خود را نپسندد و ب_ر مولاى خ_ود خش_م كن_د و از خ_ان_ه او بگ_ري_زد، و خدمت او

را ترك گويد.

و حال آن كه وظيفه عبوديت او اين نيست. چون خداى تعالى اين حركت را براى يونس نپسنديد و خواست تا او را ادب كند، پس او را آزمود و او را در زندانى انداخت كه حتى نمى توانست به قدر يك سر انگشت پا دراز كند، زندانى ك در چند طبقه از ظلمات

(474) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

ق__رار داشت،ن_اچ_ار در چنين ظلم_اتى ب___ه زارى گف__ت:

«اَنْ لااِلهَ اِلاّاَنْتَ سُبْحانَكَ اِنّى كُنْتُ مِنَ الظّالِمينَ!»

و همه اين بليات فقط براى اين بود كه يونس بر آن چه تاكنون مى پنداشت كاملاً درك كند، و بلكه برايش مجسم شود كه خداى سبحان قادر است بر اين كه او را گرفته و هر جا كه بخواهد زندانى اش كند وهر بلائى كه بخواهد بر سرش بياورد و او را جز به سوى خداون__د كردگار گريزگاهى نيست! نتيجه اين تدبير الهى واين پيش آمداين شد كه حالت_ى ك_ه در آن زن_دان و در شك__م ماه_ى برايش مجس_م شده بود او را وادار سازد به درك و اق_رار اين كه جز خدا معبودى نيست و از عبودي__ت او گري__زى وج_ود ن_دارد.

يونس عليه السلام در ميان انبياء الهى تنها پيغمبرى است كه چنين دعائى كرده است كه در آغاز آن كلمه «رب» ب_ه ك_ار نرفته است.

شرح و تحليل دعاى يونس (ع) (475)

پس از اي__ن اقرار ماجراى خود را كه قومش را پس از ن__زول عذاب و هلاك شدن آن__ان ت____رك گفت__ه ب__ود، ب__ه ي__اد آورد و ظل__م را ب__راى خ____ود اثب____ات ك__رد، و خ_داى سبح__ان را از هر چيزى كه شائبه ظلم و نقص در آن باشد منزه دانسته و گفت:

«سُبْحانَ_كَ اِنّى كُنْتُ مِ_نَ

الظّالِمي_نَ!»

يونس عليه السلام در اين مناجات حاجت درونى خود را كه عبارت بود از رجوع به مقام عبودى قبلى خود اظهار نكرد، گويا خود را لايق براى چنين درخواستى نديد و به خود اجازه تقاضاى چنين عطائى را نداد و خود را مستحق آن ندانست، و خلاصه، خواست رعايت ادب كن_د و بگويد من غ__رق در عرق خجالت و شرمندگى هستم!

دلي__ل اين كه يونس چني__ن تقاضائى در دل داش__ت، اين بود كه خداى تعال__ى بعد ازآي__ه س__اب_ق م_ى ف_رم_اي_د:

(476) زندگانى داود و سليمان و پيامبران بنى اسرائيل

«فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ _ درخواستش را اجابت كرديم، و ازاندوه نجاتش داديم!» (88/انبياء)

دليل اي_ن ك_ه ح_اجت درونى او بازگش__ت به مق__ام و منص__ب قبلى بود اين است ك__ه ق__رآن مجي__د ف_رم__وده:

«پس او را خسته و ناخوش به صحرائى بى آب و علف افكنديم،

و ب_وت_ه اى از ك_دو روي_ان_دي_م ت_ا س_اي__ه ب__ر س__رش افكن___د،

و او را ب_ه س_وى صد هزار نفر يا بيشتر به رسالت روانه ساختيم،

آنان ايمان آوردن_د و در نتيجه تا مدتى زندگى شان دادي_م.» (148 / صافات) (1)

1- ال_ميزان، ج 12، ص 155 .

شرح و تحليل دعاى يونس (ع) (477)

و پيامبران بنى اسرائيل

را از آنان گشودي__م، و تا موق__ع فرا رسيدن اجل عادى و طبيعى مهلتشن داديم!»

جزئيات اين حادثه تاريخى را در روايات اسلامى (از قول حضرت امام رضا عليه السلام ) چني__ن مى خ___واني__م:

«خدا اوامرى خطاب به يونس عليه السلام فرمود: يونس اين دستورات را به قوم خود اعلام كرد. آن گاه عذاب بر آنان سايه افكند. آنان نيز بين خود و فرزندانشان و هم چنين بين چهارپايان و بچه هايش__ان جدائى افكندند، و آن گ__اه به سوى خدا ضجه و ناله كردند، و در نتيجه خدا عذاب را از آنان بازداشت....» (1)

1- ال_ميزان، ج 19، ص 203 .

نجات استثنائى قوم يونس از عذاب الهى (479)